Πατριώτης, μαχητής, ευεργέτης, ευπατρίδης, ασυμβίβαστος και πρωταγωνιστής. Και αυτά είναι λίγα για να περιγράψουν αυτόν τον τεράστιο Ελληνα, τον ευεργέτη, Ευάγγελο Αβέρωφ – Τοσίτσα, ο οποίος έφυγε από τη ζωή το 1990. «Εσείς οι νέοι να τα ακούτε αυτά, δολιότατος ο εχθρός», είπε στη Ρηγίλλης, σύμφωνα με αφηγήσεις και λίγο πριν κλείσει τα μάτια του, απευθυνόμενος σε ΟΝΝΕΔίτες που από τη Νικηταρά βρέθηκαν για σύσκεψη στα ιστορικά γραφεία της ΝΔ, με θέμα τη στήριξη της υποψηφιότητα του Αντώνη Τρίτση για τον Δήμο Αθηναίων.
Ηξερε λοιπόν τον ιδεολογικό και πολιτικό εχθρό ο επί μακρόν στυλοβάτης της παράταξης, ο οποίος έγινε νομάρχης Κέρκυρας το 1940, σε νεαρή ηλικία για τα δεδομένα της εποχής. Ακολούθησε ο πόλεμος. Η δράση του ξεκίνησε αμέσως. Ιδρυσε στη Λάρισα την οργάνωση Φιλική Εταιρεία, ώστε να καταπολεμηθεί εκεί η δωσιλογική δράση στοιχείων που προσπαθούσαν να ανακινήσουν κουτσοβλαχικό ζήτημα. Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το πόνημα του προέδρου της Βουλής Κωνσταντίνου Τασούλα, με τίτλο «ο μέγεθος και η μοίρα του Ευάγγελου Αβέρωφ – Τοσίτσα» (Αθήνα 2019), που είναι η ομιλία του για τον αείμνηστο πολιτικό στην αίθουσα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας (στις 2 Ιουνίου 1993). Εκεί διαβάζουμε ότι «στις 28 Απριλίου του 1942 συλλαμβάνεται στη Λάρισα, μαζί με άλλους πατριώτες, και στέλνεται στην Ιταλία. Αιτία της συλλήψεως ήταν η αντίδραση στην προσπάθεια των Ιταλών να συγκροτήσουν τη λεγόμενη "Ρωμαϊκή Λεγεώνα" με "βλάχικο" στρατό, που σκόπευε αργότερα να ιδρύσει το βλάχικο πριγκιπάτο. Στην Ιταλία έμεινε δέκα μήνες σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως-φυλακή και άλλους οκτώ μήνες σε χωριά υπό περιορισμό, από όπου και δραπέτευσε για να φθάσει στη Ρώμη και να εμπλακεί στην ιστορία της οργανώσεως "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ή ΘΑΝΑΤΟΣ". Από την απελευθέρωση της Ιταλίας μέχρι το καλοκαίρι του 1945 έμεινε στη Ρώμη ως κατ’ απονομήν υποπλοίαρχος επιστρατευθείς από την ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου».
Το 1948, ο Ευάγγελος Αβέρωφ εξέδωσε μάλιστα βιβλίο με τίτλο «Η πολιτική πλευρά του Κουτσοβλαχικού Ζητήματος», που έχει επανεκδοθεί (Εκδοτικός Οίκος Σταμούλη, Αθήνα 2016). Εξελέγη βουλευτής για πρώτη φορά το 1946, εκλεγόμενος από τότε συνεχώς, και υπουργοποιήθηκε το 1949. Από τότε διετέλεσε υπουργός Εφοδιασμού, Εθνικής Οικονομίας, Γεωργίας, Εξωτερικών, Εθνικής Αμυνας και αντιπρόεδρος της κυβέρνησης. Επίσης, έγινε επίτιμος πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας.
Ολοκληρωμένος άνθρωπος
Ολοι γνωρίζουν όμως το βιβλίο του «Φωτιά και Τσεκούρι» που αφορά στη δεκαετία του ’40. Αποτελεί πολύτιμη ιστορική πηγή και βραβεύθηκε με το Χρυσό Μετάλλιο της Γαλλικής Ακαδημίας (εκδόθηκε πρώτα στα γαλλικά). Οσοι το έχουν διαβάσει κατανοούν το γιατί. Ακόμα μπορούν να το βρουν οι ενδιαφερόμενοι («Εστία», Αθήνα 2010) και αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών για μια εποχή εξαιρετικά δύσκολη για τον Ελληνισμό. Και στο μυθιστόρημα η «Γη της οδύνης», όμως, ο συντηρητικός πολιτικός με τη βαθιά δεξιά ψυχή, μιλά για τα όσα έγιναν τη δεκαετία εκείνη. Είχε αρχίσει να γράφει από τη δεκαετία του ’30 και δεν υπάρχει ο χώρος εδώ για να απαριθμήσουμε τους τίτλους των βιβλίων του.
Στον πρόλογο της Τατιάνας Αβέρωφ (προέδρου του Ιδρύματος Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα) στην έκδοση του Κωνσταντίνου Τασούλα, διαβάζουμε πως ο πρόεδρος της Βουλής «γνωρίζει όσο κανείς τον Ευάγγελο Αβέρωφ, τον πολιτικό, τον οραματιστή, τον άνθρωπο. Βάδισε δίπλα του μεταφορικά και κυριολεκτικά για μια ολόκληρη εικοσαετία, από τα χρόνια πριν τη Μεταπολίτευση μέχρι το θάνατό του το 1990… Η σχέση Τασούλα-Αβέρωφ φέρνει στο νου τον στενό σύνδεσμο που ανέπτυξε πολλά χρόνια νωρίτερα ο έφηβος Αβέρωφ με τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, τον άνθρωπο που στάθηκε πηγή έμπνευσης και φίλος-μέντοράς του μέχρι το θάνατό του το 1936». Και γράφει για τον ευπατρίδη πολιτικό ότι «είχε μία μοναδικότητα η παρουσία του Ευάγγελου Αβέρωφ Τοσίτσα στην ελληνική ζωή. Φαινόταν μοιρασμένος σε πολλές και ανόμοιες επιδιώξεις. Μα ο προσεκτικός παρατηρητής της ζωής του δεν δυσκολεύεται να επισημάνει τον πλήρη, τον ολοκληρωμένο άνθρωπο, αυτόν που μπορούσε να γίνει – και έγινε οδηγός μιας γενιάς, μιας κοινωνίας, ενός έθνους, μιας εποχής».
Μαχητής στα δύσκολα
Ο Μετσοβίτης Ευάγγελος Αβέρωφ δεν δίσταζε να κοιτάζει τους εχθρούς του κατάματα. «Πολλοί νομίζουν ότι θα αργήσουμε να έρθουμε στην εξουσία. Δεν θα αργήσουμε, κύριε πρόεδρε», είπε απευθυνόμενος στον Ανδρέα Παπανδρέου, μιλώντας στην Ολομέλεια της Βουλής το καλοκαίρι του 1982. Και ήταν ο Ευάγγελος Αβέρωφ εκείνος ο οποίος, μετά την αποφράδα για τον Ελληνισμό 18η Οκτωβρίου 1981, ύψωσε τα πρώτα αναχώματα στην «Αλλαγή» και βοήθησε την παράταξη να αναδιοργανωθεί και να επανέλθει, με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη στην ηγεσία της, στην κυβέρνηση. Οπως σωστά έγραψε ο Κωνσταντίνος Τασούλας, «ο Ευάγγελος Αβέρωφ - Τοσίτσας υπήρξε εκφραστής της ιστορικής συνειδήσεως μιας ολόκληρης παρατάξεως… Μας λείπει η στέρεη αρχοντιά του, η ακεραιότητά του, η αίσθηση του χρέους, η υπέρβαση του εαυτού του μπροστά στο γενικότερο καλό».
