Σαν σήμερα, ενώ τα φώτα της ιστορίας στρέφονταν στη Νορμανδία και την περίφημη απόβαση των Συμμάχων, μια άλλη ιστορία γραφόταν με αίμα και σιωπή λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Θεσσαλονίκη, εκεί όπου τα χώματα των Διαβατών ποτίστηκαν με την πιο σιωπηλή κραυγή: τη θυσία 101 Ελλήνων πατριωτών από τα εκτελεστικά αποσπάσματα των Ναζί.
Δεν ήταν στρατιώτες, ήταν δάσκαλοι, εργάτες, φοιτητές, φτωχοί αγρότες και παιδιά. Ναι, ανάμεσά τους κι ένας 17χρονος εργάτης από την Κατερίνη – ο Αλέξανδρος. Το αίμα του έσταξε δίπλα σε εκείνο των ανδρών με τους γκρίζους κροτάφους. Η σφαίρα δεν ξεχώρισε ηλικία· μόνο ψυχή.
Οι περισσότεροι κρατούνταν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Τους φόρτωσαν σε φορτηγά με την ψευδαίσθηση πως απλώς θα μεταφέρονταν. Δεν τους άφησαν να γράψουν ούτε ένα γράμμα για τους δικούς τους, ούτε έναν τελευταίο ασπασμό. Κάποιοι πρόλαβαν μόνο να τραγουδήσουν τον εθνικό ύμνο – αυτόν τον ίδιο ύμνο που σήμερα οφείλουμε να στεκόμαστε όρθιοι όταν ακούμε, γιατί κάποιοι έπεσαν γι’ αυτόν.
Στο 9ο χιλιόμετρο της παλαιάς εθνικής οδού Θεσσαλονίκης-Κιλκίς, τους έστησαν, τους έδεσαν και τους εκτέλεσαν κατά ομάδες, ψυχρά και μεθοδικά. Και οι 101 (ή 104 – οι καταγραφές διχάζονται) τάφηκαν σ’ έναν ομαδικό λάκκο. Αλλά η μνήμη τους δεν θάφτηκε ποτέ.
Γιατί πρέπει να τους θυμόμαστε
Γιατί μέσα σε κάθε μαθητή που κρατά σήμερα βιβλίο στα χέρια του, υπάρχει κάτι από τον 17χρονο Αλέξανδρο που δεν πρόλαβε να τελειώσει το σχολείο.
Γιατί σε κάθε πατέρα και κάθε μάνα, που στέκεται περήφανα δίπλα στο παιδί του, υπάρχει κάτι από τις γονείς που δεν πρόλαβαν να κλάψουν τα παιδιά τους – γιατί δεν τους έμεινε ούτε σώμα να θάψουν.
Δεν ήταν ήρωες επειδή πέθαναν, ήταν ήρωες γιατί έζησαν ελεύθεροι μέσα τους, μέχρι την τελευταία ανάσα.
Η εκτέλεση των Διαβατών δεν είναι μια ακόμα μαύρη σελίδα, είναι ένα φωτεινό κεφάλαιο στο βιβλίο της εθνικής αξιοπρέπειας. Μια υπενθύμιση πως η ελευθερία δεν χαρίζεται, αλλά κερδίζεται, πληρώνεται, και μερικές φορές σφραγίζεται με αίμα νέων παιδιών.
Σημείωση για το σήμερα: Η μνήμη δεν είναι απλώς υπόθεση των ιστορικών ή των επετείων· είναι ευθύνη των ζωντανών. Σε μια εποχή που οι δημοκρατικές αξίες αμφισβητούνται, η ιστορία των Διαβατών πρέπει να διδάσκεται, να ακούγεται και να συγκινεί.
Κάθε σχολείο και κάθε νέος που μεγαλώνει σε τούτο τον τόπο οφείλει να περπατήσει σ’ αυτό το χώμα, εκεί όπου θυσιάστηκαν συνομήλικοί του για να ζει σήμερα ελεύθερος.
Το μνημείο των εκτελεσθέντων δεν είναι απλώς μια λίθινη κατασκευή, είναι η φωνή που περιμένει να ακουστεί.
