Σαν σήμερα, στις 25 Οκτωβρίου 1944, η Ελλάδα μόλις έχει απελευθερωθεί. Οι Γερμανοί έχουν αποχωρήσει, η κυβέρνηση Παπανδρέου έχει επιστρέψει από το Κάιρο και οι Βρετανοί έχουν αναλάβει τον ρόλο του ρυθμιστή. Η ελευθερία είναι γεγονός, αλλά η αυτονομία όχι ακόμη. Από αυτή τη μέρα και μετά, αρχίζει να διαμορφώνεται η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα που, λίγα χρόνια αργότερα, θα περάσει οριστικά στα αμερικανικά χέρια με το Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ.
Οι Βρετανοί είχαν εισέλθει δυναμικά στην ελληνική πολιτική σκηνή ήδη πριν από την απελευθέρωση. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, βλέποντας τη γεωστρατηγική σημασία της χώρας, θέλησε να διασφαλίσει πως η Ελλάδα θα παραμείνει στη Δύση και όχι στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Γεώργιος Παπανδρέου, επιστρέφοντας από την εξορία, σχηματίζει κυβέρνηση εθνικής ενότητας, υπό τη σκιά των Βρετανών συμμάχων. Όμως, η ισορροπία είναι εύθραυστη· η αριστερά, που είχε πρωταγωνιστήσει στην Αντίσταση, ζητά ρόλο και δικαίωση. Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ δεν προτίθενται να παραδώσουν τα όπλα χωρίς αντάλλαγμα.
Την ίδια στιγμή, στο διεθνές σκηνικό, η Αμερική κάνει την είσοδό της. Αρχικά διακριτικά, μα γρήγορα αποφασιστικά. Οι Αμερικανοί βλέπουν την Ελλάδα ως κρίσιμο κομμάτι στο παγκόσμιο παζλ του Ψυχρού Πολέμου που ήδη προδιαγράφεται. Από αυτή τη μέρα και μετά, το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τη χώρα αρχίζει να αυξάνεται, υποσχόμενο οικονομική βοήθεια, σταθερότητα και ανάπτυξη. Στην πράξη, όμως, η «βοήθεια» θα γίνει σύντομα εξάρτηση.
Η 25η Οκτωβρίου καταγράφεται ως η στιγμή που η χώρα περνάει από τη βρετανική καθοδήγηση στην αμερικανική επιρροή. Οι Βρετανοί, κουρασμένοι από τον πόλεμο και οικονομικά εξαντλημένοι, σταδιακά παραχωρούν το προβάδισμα. Οι Αμερικανοί αναλαμβάνουν την ανοικοδόμηση, πρώτα πολιτικά, ύστερα οικονομικά, μέσα από προγράμματα όπως το Δόγμα Τρούμαν και το Σχέδιο Μάρσαλ. Από εκεί και πέρα, η Ελλάδα θα αποτελεί κρίσιμο φυλάκιο της Δύσης στα Βαλκάνια, πληρώνοντας όμως το τίμημα: την εσωτερική διχόνοια και την εμφύλια πληγή που θα ανοίξει λίγο αργότερα.
Οι πρωταγωνιστές εκείνης της περιόδου ζουν τη μετάβαση αυτή με ανάμεικτα συναισθήματα. Ο Παπανδρέου προσπαθεί να ενώσει μια χώρα διαλυμένη, ο Τσώρτσιλ θέλει να διαφυλάξει τα βρετανικά συμφέροντα, οι Αμερικανοί βλέπουν το μέλλον με όρους στρατηγικής ισχύος. Στον λαό, όμως, η ελπίδα της ελευθερίας αρχίζει να μπερδεύεται με την υποψία μιας νέας μορφής εξάρτησης.
Η 25η Οκτωβρίου 1944 δεν είναι απλώς ημερομηνία, είναι καθρέφτης της ελληνικής μοίρας. Η χώρα απελευθερώνεται από τη γερμανική κατοχή, για να βρεθεί εγκλωβισμένη στις ισορροπίες των μεγάλων δυνάμεων. Η «ελευθερία» αποκτά εισαγωγικά, και η ιστορία μας θυμίζει πως οι αλλαγές φρουράς σπάνια φέρνουν πραγματική ανεξαρτησία.
Γιατί, τελικά, σαν σήμερα, η Ελλάδα δεν πέρασε απλώς από τους Άγγλους στους Αμερικανούς. Πέρασε από μια εποχή ελπίδας σε μια εποχή επιρροών, από την Αντίσταση στην εξάρτηση, από τη φωτιά του πολέμου στη σκιά του Ψυχρού Πολέμου. Και το αποτύπωμα εκείνης της μέρας παραμένει ζωντανό, κάθε φορά που συζητάμε ποιος, στ’ αλήθεια, κρατά το τιμόνι αυτής της χώρας.
