Σαν σήμερα, 5 Οκτωβρίου 1947, ο Χάρι Σ. Τρούμαν μπαίνει στην ιστορία όχι μόνο ως Πρόεδρος των ΗΠΑ, αλλά και ως ο πρώτος άνθρωπος που μίλησε τηλεοπτικά από τον Λευκό Οίκο.
Το μήνυμά του δεν είχε ούτε χειροκροτήματα ούτε φώτα στούντιο· μόνο μια ψύχραιμη φωνή που ζητούσε από τον αμερικανικό λαό κάτι σχεδόν αδιανόητο: να φάει λιγότερο... για να επιβιώσει η Ευρώπη.
«Μην τρώτε κρέας τις Τρίτες, αυγά και πουλερικά τις Πέμπτες. Κόψτε μία φέτα ψωμί την ημέρα», είπε.
Κι ενώ σήμερα κάτι τέτοιο θα θύμιζε διατροφικό challenge στο TikTok, τότε ήταν κρατική οδηγία. Ο κόσμος έβγαινε από τη φρίκη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και η Ευρώπη, κυριολεκτικά, πεινούσε.
Η Ελλάδα, μόλις βυθισμένη στον εμφύλιο, ήταν από τις χώρες που περίμεναν την αμερικανική βοήθεια σαν σωτηρία. Το Δόγμα Τρούμαν είχε ήδη ανακοινωθεί λίγους μήνες πριν, τον Μάρτιο του 1947, με τη φράση που άλλαξε τη γεωπολιτική πορεία του πλανήτη:
«Πρέπει να βοηθήσουμε τους ελεύθερους λαούς που αντιστέκονται στις προσπάθειες υποδούλωσης από ένοπλες μειονότητες ή εξωτερικές πιέσεις».
Δηλαδή, πιο απλά: να κρατηθεί η Ελλάδα και η Τουρκία μακριά από τον κομμουνισμό.
Η τηλεοπτική ομιλία εκείνη δεν ήταν απλώς μια οικονομική σύσταση, αλλά μια ηθική δήλωση ηγεσίας. Για πρώτη φορά, ένας πρόεδρος ζητούσε από τους πολίτες του να στερηθούν κάτι για χάρη άλλων λαών.
Η «νηστεία» που πρότεινε ο Τρούμαν δεν είχε θρησκευτικό χαρακτήρα, αλλά πολιτικό· ήταν η αρχή της αμερικανικής εποχής επιρροής στην Ευρώπη μέσω της αλληλεγγύης και της προπαγάνδας.
Κι όμως, πίσω από τη συγκίνηση, υπήρχε ψυχρός ρεαλισμός.
Η βοήθεια προς την Ευρώπη και η προτροπή για «θυσίες» άνοιγαν τον δρόμο για το Σχέδιο Μάρσαλ, το οποίο θα μετέτρεπε τις ΗΠΑ σε προστάτη και επενδυτή της κατεστραμμένης ηπείρου. Η Ελλάδα πήρε τότε περίπου 700 εκατομμύρια δολάρια – τεράστιο ποσό για τα δεδομένα της εποχής – χρήματα που ανακούφισαν, αλλά και ενέπλεξαν τη χώρα σε έναν νέο γεωπολιτικό άξονα που διαμόρφωσε τις επόμενες δεκαετίες.
Σήμερα, η φωνή του Τρούμαν ακούγεται παράξενα επίκαιρη. Σε μια εποχή που οι θυσίες σπανίζουν και η έννοια της αλληλεγγύης μετριέται σε likes, εκείνος μίλησε για κάτι απλό: ότι ο κόσμος αλλάζει μόνο όταν κάποιος επιλέγει να στερηθεί για να σωθεί ο άλλος.
Μια παλιά ιδέα, μα ίσως η πιο δύσκολη να ξαναζήσει.
