Σαν σήμερα, τα ξημερώματα της 9ης Ιουλίου 1956, η Σαντορίνη δεν ξύπνησε. Την ξύπνησε. Ένας σεισμός 7,5 Ρίχτερ – ο ισχυρότερος του 20ού αιώνα στο Αιγαίο – συγκλόνισε το αρχιπέλαγος και μαζί του τις μνήμες μιας γεωλογικής κληρονομιάς που ποτέ δεν ησύχασε. Η γη έτριξε, σπίτια κατέρρευσαν, οι Καμάρες του Πύργου ράγισαν, και στο Ακρωτήρι, για μια στιγμή, η σκόνη κάλυψε την ίδια τη σκόνη των Μινωιτών. Ήταν σαν να ξύπνησε ο χρόνος και να ζητούσε πίσω το νησί του.
Από τη Σαντορίνη έως την Αμοργό – που ήταν το επίκεντρο – και από τη Νάξο μέχρι την Κάρπαθο, το Αιγαίο έμοιαζε να παίρνει πίσω όσα είχε αφήσει ήσυχα για δεκαετίες. Περισσότεροι από 50 άνθρωποι σκοτώθηκαν, εκατοντάδες τραυματίστηκαν και πάνω από 13.000 έμειναν άστεγοι. Όμως δεν ήταν μόνο οι αριθμοί· ήταν και οι ρωγμές που άνοιξαν στη ζωή, οι μετατοπίσεις στον χάρτη των νησιών – και όχι μόνο γεωλογικά.
Το επόμενο βράδυ, οι μετασεισμοί έφτασαν τους 6 βαθμούς. Στο λιμάνι του Αθηνιού, το έδαφος είχε σηκωθεί. Στην Οία, τα καλντερίμια είχαν καταρρεύσει. Πολλά παραδοσιακά σπίτια θόλου δεν άντεξαν. Σαν να φώναξε η καλντέρα πως δεν είναι απλώς καρτ ποστάλ. Είναι κρατήρας.
Ηφαίστειο δεν είναι μόνο η λάβα
Ο σεισμός του ’56 ήταν υπενθύμιση ότι η Σαντορίνη είναι, στην ουσία της, μια ιστορία εκρήξεων. Κι αν η μεγάλη προϊστορική έκρηξη του 1600 π.Χ. εικάζεται ότι έδωσε τέλος στον Μινωικό πολιτισμό, αυτή του 1956 έδωσε τέλος σε μια ψευδαίσθηση σταθερότητας. Οι επιστήμονες τότε άρχισαν να επαναχαρτογραφούν τη σεισμική επικινδυνότητα του Αιγαίου. Ο καθηγητής Άγγελος Γαλανός ήταν από τους πρώτους που μίλησαν για ενεργοποίηση υποθαλάσσιων ρηγμάτων μεταξύ Αμοργού και Ανάφης.
Η πολιτεία αντέδρασε με χρονοκαθυστέρηση, αλλά η εθελοντική βοήθεια και η αλληλεγγύη πήραν γρήγορα μορφή. Στρατός, Ερυθρός Σταυρός, ακόμα και ξένα πλοία που έτυχε να πλέουν κοντά, μετέφεραν προμήθειες και ιατρικά είδη. Ήταν από εκείνες τις στιγμές που το Αιγαίο, παρότι διαλυμένο, έμοιαζε ενωμένο.
Από τα ερείπια στο φως
Το 1956 ήταν για τη Σαντορίνη και μια χρονιά-σταθμός. Ο σεισμός δεν έφερε μόνο καταστροφή, αλλά και ανακατασκευή. Η τουριστική ανάπτυξη που ακολούθησε τη δεκαετία του ’60, με επίκεντρο τη μοναδική γεωμορφολογία του νησιού, χτίστηκε – κυριολεκτικά – πάνω στα ερείπια του σεισμού. Το νησί έγινε σύμβολο της «αναγέννησης μέσα από την τέφρα». Και ίσως γι’ αυτό η Σαντορίνη δεν είναι απλώς τουριστικός προορισμός, αλλά μνημείο επιβίωσης.
Και αλλού, και αλλιώς…
Ο σεισμός του 1956 δεν ήταν μεμονωμένο γεγονός. Ήταν η κορύφωση μιας σεισμικής δραστηριότητας στο Αιγαίο που είχε ξεκινήσει από το 1953 με τον καταστροφικό σεισμό στα Επτάνησα – Κεφαλονιά, Ζάκυνθο και Ιθάκη.
Σαν σήμερα, λοιπόν, δεν θυμόμαστε μόνο έναν σεισμό. Θυμόμαστε πως η Σαντορίνη δεν γεννήθηκε για να είναι ήσυχη. Γεννήθηκε από φωτιά, και ξαναγεννήθηκε από δόνηση. Και κάθε φορά που βουλιάζει ο ήλιος στην καλντέρα, δεν είναι απλώς ρομαντικό. Είναι υπενθύμιση ότι κάτι παλιό καίει ακόμα από κάτω.
