Σαν σήμερα, 8 Ιουλίου 1851, γεννήθηκε στην Αγγλία ένας άντρας που θα άλλαζε για πάντα τον τρόπο που βλέπουμε την αρχαία Ελλάδα – ή, για την ακρίβεια, αυτό που υπήρχε πριν απ’ αυτήν. Ο σερ Άρθουρ Έβανς δεν ήταν Έλληνας, δεν μεγάλωσε με μύθους για τον Μίνωα και τον Λαβύρινθο. Κι όμως, ήταν εκείνος που πρώτος έδειξε στον κόσμο ότι στην Κρήτη υπήρχε ένας ολόκληρος πολιτισμός πριν τον Παρθενώνα.
Ο Έβανς γεννήθηκε σε μια εύπορη οικογένεια στο Νάσμπι της Αγγλίας και σπούδασε Ιστορία στην Οξφόρδη. Είχε πάθος με τις αρχαιότητες, αλλά και με την πολιτική – πέρασε χρόνια στα Βαλκάνια ως δημοσιογράφος, μελετώντας λαούς, συγκρούσεις και μνημεία. Κάπου εκεί, τον τράβηξε η Κρήτη. Όχι σαν τουρίστα, αλλά σαν άνθρωπο που πίστευε ότι κάτι μεγάλο κρυβόταν κάτω από τα πόδια της.
Το 1900 ξεκίνησε τις ανασκαφές του στην Κνωσό. Αυτό που έφερε στο φως δεν ήταν απλώς ένα παλάτι – ήταν μια ολόκληρη κοινωνία: με γραφή (τη Γραμμική Α και Β), με θρησκεία, τεχνολογία, αισθητική. Έναν πολιτισμό με χιλιάδες χρόνια ιστορίας, που μέχρι τότε ήταν σχεδόν άγνωστος. Ο ίδιος του έδωσε το όνομα «Μινωικός», από τον μυθικό βασιλιά Μίνωα, και μας έμαθε πως ο ελληνικός πολιτισμός είχε ρίζες πολύ βαθύτερες απ’ όσο νομίζαμε.
Ο Έβανς ανακατασκεύασε την Κνωσό με τρόπο που πολλοί χαρακτήρισαν αυθαίρετο. Χρησιμοποίησε τσιμέντο, χρώματα, δικές του ερμηνείες. Κάποιοι είπαν πως «έχτισε» έναν μύθο αντί για να αποκαλύψει την αλήθεια. Μα και πάλι – χωρίς εκείνον, η Μινωική Κρήτη ίσως να ήταν ακόμη θαμμένη στο χώμα.
Πέθανε το 1941, μα το όνομά του παραμένει άρρηκτα συνδεδεμένο με την Ελλάδα – όχι σαν ιδιοκτησία, αλλά σαν γέφυρα. Ένας ξένος που έσκυψε με σεβασμό πάνω στην ιστορία ενός τόπου και της έδωσε φωνή.
Και κάπως έτσι, από έναν λόφο στην Κνωσό, ο κόσμος έμαθε ότι ο ελληνικός πολιτισμός δεν ξεκίνησε με τον Όμηρο. Ίσως να ξεκίνησε με έναν ταύρο, έναν Λαβύρινθο και την επιμονή ενός Άγγλου που έψαχνε κάτι χαμένο.
