Σαν σήμερα, πριν από 76 χρόνια, οι τελευταίες μάχες του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου κορυφώνονται στα βουνά του Γράμμου και του Βίτσι. Είναι τέλη Αυγούστου του 1949 και η Ελλάδα ζει ίσως την πιο σκληρή και δραματική σελίδα της νεότερης ιστορίας της. Μια χώρα που είχε βγει λαβωμένη από την Κατοχή και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, βυθίζεται για τρία χρόνια σε μια αδελφοκτόνα σύγκρουση που άφησε πίσω της μόνο πόνο και σιωπή.
Η μάχη που γράφεται αυτές τις μέρες δεν είναι απλώς μια στρατιωτική επιχείρηση· είναι η τελική πράξη ενός δράματος που διχάζει οικογένειες, χωριά, συνειδήσεις. Και το σκηνικό, τα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας, γίνονται τόποι όπου η ιστορία χαράσσεται με φωτιά, καπνό και αίμα.
Η Επιχείρηση «Πυρσός»: Η αρχή του τέλους
Στις 2 Αυγούστου 1949 ξεκινά η «Επιχείρηση Πυρσός». Στόχος των δυνάμεων της κυβέρνησης είναι να παραπλανήσουν τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ) με μια επίθεση στον Γράμμο, ώστε να ρίξουν το κύριο βάρος στο Βίτσι. Η επιχείρηση σχεδιάζεται με λεπτομέρεια και στηρίζεται σε μια αποφασιστική υπεροχή: αεροπορία, πυροβολικό, τεθωρακισμένα, όλα σε πλήρη ανάπτυξη.
Ο ΔΣΕ, εξαντλημένος από τις πολύχρονες συγκρούσεις, έχει καταφύγει στα ορεινά, στηριζόμενος σε δίκτυα εφοδιασμού και στη γνώση του δύσβατου εδάφους. Στον Γράμμο και το Βίτσι θα δώσει την τελευταία του μεγάλη μάχη.
Η δεύτερη φάση: Η τραγική έξοδος
Από τις 10 έως τις 15 Αυγούστου η σύγκρουση στο Βίτσι είναι αμείλικτη. Περισσότεροι από 50.000 στρατιώτες του εθνικού στρατού επιτίθενται σε 8.000-13.000 μαχητές του ΔΣΕ. Η αναλογία δυνάμεων είναι συντριπτική, και η αεροπορία δεν αφήνει περιθώρια ανάσας.
Τη νύχτα της 14ης προς 15η Αυγούστου, περίπου 2.500 μαχητές του ΔΣΕ διασχίζουν τα σύνορα με την Αλβανία. Είναι μια αποχώρηση βεβιασμένη, με μεγάλες απώλειες, που θυμίζει περισσότερο φυγή παρά στρατηγική κίνηση. Οι μαρτυρίες μιλούν για ατελείωτες φάλαγγες που χάνονταν μέσα στα σκοτάδια, με τον φόβο να τους κυνηγά και τον καπνό να τους σκεπάζει.
Η τελική φάση: Ο Γράμμος φλέγεται
Στις 25 Αυγούστου ξεκινά η τρίτη και καθοριστική φάση της επιχείρησης. Ο Γράμμος, με τις χαράδρες και τις κορυφές του, γίνεται το τελευταίο οχυρό του ΔΣΕ. Ο κυβερνητικός στρατός εξαπολύει μαζική επίθεση με 120 πυροβόλα, άρματα μάχης και αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα χρησιμοποιούνται βόμβες ναπάλμ – ένα νέο, τρομακτικό όπλο που αφήνει πίσω του καμένα δάση και αποκαΐδια.
Οι μάχες είναι σφοδρές. Κάθε ύψωμα, κάθε ράχη, κάθε μονοπάτι γίνεται πεδίο θανάτου. Οι στρατιώτες ανεβαίνουν μέσα από καπνούς και εκρήξεις, τα μάτια τους κατακόκκινα από την ένταση και το καμένο χώμα. Οι αντίπαλοι, περικυκλωμένοι, παλεύουν με απελπισία.
Στις 30 Αυγούστου πέφτει και το τελευταίο προπύργιο, ο Κάμενικ. Η ελληνική στρατιά ανάβει φωτιές στα σύνορα, σαν φάροι που σηματοδοτούν το τέλος. Είναι η στιγμή που ουσιαστικά ο Εμφύλιος τελειώνει.
Ο απολογισμός
Ο ΔΣΕ έχει χάσει εκατοντάδες μαχητές, ενώ πολλοί είναι οι τραυματίες και οι αιχμάλωτοι. Όσοι καταφέρνουν να περάσουν τα σύνορα βρίσκουν καταφύγιο στις γειτονικές χώρες. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, από τις χιλιάδες αντάρτες απομένουν μόλις λίγες εκατοντάδες.
Στις 16 Οκτωβρίου 1949, ο Νίκος Ζαχαριάδης ανακοινώνει επίσημα την παύση των επιχειρήσεων. Το κεφάλαιο του Εμφυλίου κλείνει, αφήνοντας πίσω του μια Ελλάδα ρημαγμένη, χωρισμένη, αλλά ζωντανή.
Η μνήμη μέχρι και σήμερα
Ο Εμφύλιος δεν ήταν μια απλή σύγκρουση. Ήταν ένα βαθύ τραύμα που χώρισε την κοινωνία, σημάδεψε γενιές και καθόρισε το πολιτικό τοπίο για δεκαετίες. Η λήξη του, είναι υπενθύμιση ότι η ειρήνη δεν χαρίζεται· κερδίζεται μέσα από θυσίες, με αίμα και δάκρυα.
Σήμερα, καθώς κοιτάμε πίσω, δεν αναζητούμε ποιος είχε δίκιο και ποιος άδικο. Στεκόμαστε στην αξία της ενότητας, στην ανάγκη να μη ζήσει ποτέ ξανά η Ελλάδα το σκοτάδι του αδελφοκτόνου πολέμου. Στεκόμαστε με σεβασμό σε όσους πολέμησαν, σε όσους θυσιάστηκαν, σε όσους βρέθηκαν στη δίνη της ιστορίας χωρίς να το επιλέξουν.
Σαν σήμερα, λοιπόν, θυμόμαστε την αυλαία του Εμφυλίου στον Γράμμο και το Βίτσι. Θυμόμαστε τις φωτιές που άναψαν στα βουνά, όχι για να χωρίσουν, αλλά για να φωτίσουν το τέλος μιας τραγωδίας. Και κρατάμε ζωντανή τη μνήμη, για να πορευόμαστε ενωμένοι στο αύριο.
