Η εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973, δεν ήταν μια απλή φοιτητική ανταρσία. Ήταν το αποτέλεσμα ετών σιωπής, φόβου και καταπίεσης κάτω από το βάρος της δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, η Ελλάδα είχε μετατραπεί σε ένα αυταρχικό κράτος χωρίς πολιτικά κόμματα, χωρίς ελευθεροτυπία και χωρίς δικαιώματα. Ο Παπαδόπουλος και οι Συνταγματάρχες επικαλούνταν την «εθνική σωτηρία» αλλά στην πράξη είχαν φυλακίσει ένα ολόκληρο έθνος.
Το φθινόπωρο του 1973, η χώρα βρισκόταν σε βαθιά πολιτική και διεθνή απομόνωση. Μετά από έξι χρόνια συλλήψεων, βασανισμών, πολιτικών διώξεων και λογοκρισίας, ο ελληνικός λαός άρχισε να αμφισβητεί σοβαρά το στρατιωτικό καθεστώς. Δεν βοηθούσε, εν τω μεταξύ και η διεθνής θέση της χώρας: από το 1969, το Συμβούλιο της Ευρώπης είχε αποβάλει την Ελλάδα, οδηγώντας την σε διπλωματική απομόνωση. Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο βασικός σύμμαχος της χώρας, δυσαρεστήθηκαν με την άρνηση του Γεωργίου Παπαδόπουλου να επιτρέψει την προσγείωση αμερικανικών αεροσκαφών στις ελληνικές βάσεις για την υποστήριξη του Ισραήλ κατά τη διάρκεια του πολέμου του Γιομ Κιπούρ (Οκτώβριος του 1973).
Μία από τις πρώτες μεγάλες διαμαρτυρίες ενάντια στη Χούντα πραγματοποιήθηκε με την κηδεία του μεγάλου ποιητή Γιώργου Σεφέρη, όπου ακούστηκαν συνθήματα όπως «Δημοκρατία, Ελευθερία» και τραγούδια του Θεοδωράκη και του Ξυλούρη. Τον Φεβρουάριο του 1973, σημειώθηκαν ήδη αναταραχές στο Πολυτεχνείο και στη Νομική Σχολή. Οι φοιτητές ξεσηκώθηκαν ενάντια στην παραβίαση του πανεπιστημιακού ασύλου, στην απαγόρευση των φοιτητικών εκλογών και στον Νόμο 1347, που προέβλεπε τη στρατολόγηση των «αντιδραστικών νέων». Στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα, το φοιτητικό κίνημα άρχισε επίσης να διεκδικεί ανοιχτά την επιστροφή των ελευθεριών που είχαν στερηθεί.
Στις 14 Νοεμβρίου 1973, οι φοιτητές του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου προχώρησαν σε κατάληψη του ιδρύματος. Τα αιτήματά τους ήταν σαφή: Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία. Από τον αυτοσχέδιο ραδιοφωνικό σταθμό ακούστηκε η φωνή που συγκλόνισε τη χώρα: «Εδώ Πολυτεχνείο, εδώ Πολυτεχνείο. Σας μιλά ο ραδιοφωνικός σταθμός των ελεύθερων αγωνιζόμενων φοιτητών, των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων».
Χιλιάδες πολίτες κατέκλυσαν την Πατησίων ενώ ο σταθμός μετέδιδε μηνύματα ενότητας και ελπίδας. Το καθεστώς, ανήσυχο από τη μαζική συμμετοχή, διέταξε την επέμβαση του στρατού. Τη νύχτα της 17ης Νοεμβρίου, λίγο πριν από τις 3 το πρωί, ένα άρμα μάχης έριξε την πύλη του Πολυτεχνείου. Η καρδιά της Αθήνας μετατράπηκε σε πεδίο μάχης. Σύμφωνα με μεταγενέστερες έρευνες, τουλάχιστον 40 άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από 2.000 τραυματίστηκαν.
Η εξέγερση δεν ανέτρεψε αμέσως τη δικτατορία, όμως την απονομιμοποίησε πλήρως. Ο φόβος μετατράπηκε σε κρίση εξουσίας. Λίγους μήνες αργότερα, το πραξικόπημα του Ιωαννίδη και η τουρκική εισβολή στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1974, αποτέλεσαν τη χαριστική βολή για το καθεστώς. Η Μεταπολίτευση ήταν πλέον ζήτημα χρόνου.
Ήταν, ωστόσο, μια εποχή γενικευμένων αναταράξεων και διεθνών κινημάτων. Η εκρηκτική χρονιά του 1968 είχε αφήσει βαθιά σημάδια και επηρέασε ολόκληρο τον πλανήτη: ο Μάης του ’68 στο Παρίσι, η Άνοιξη της Πράγας, το φοιτητικό κίνημα στην Ιαπωνία, οι αγώνες κατά των φυλετικών ανισοτήτων στις Ηνωμένες Πολιτείες, η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, οι διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, το κίνημα των χίπηδων. Μέσα σε αυτό το διεθνές πλαίσιο, το Πολυτεχνείο εντάσσεται στο ευρύτερο κύμα δημοκρατικών εξεγέρσεων της δεκαετίας του 1960 και του 1970.
Η Ελλάδα έγινε έτσι το πρώτο παράδειγμα δημοκρατικής μετάβασης στον ευρωπαϊκό Νότο. Ακολούθησαν η Πορτογαλία και η Ισπανία.
Πενήντα δύο χρόνια μετά, το Πολυτεχνείο δεν ανήκει σε κόμματα ή ιδεολογίες. Ανήκει σε όλους εκείνους που υπερασπίζονται τη δημοκρατία, την ελευθερία και την ευθύνη του πολίτη απέναντι στην Ιστορία.
