Η διαφθορά στην Ελλάδα δεν είναι απλώς παθογένεια αλλά σύστημα διακυβέρνησης. Δεν ξεκίνησε χθες και δεν αφορά ασφαλώς μόνο κάποιους πολιτικούς. Είναι το αόρατο συμβόλαιο ανάμεσα σε πολιτικούς και πολίτες, μια συναλλαγή βασισμένη στη συγκάλυψη, το ιδιωτικό όφελος και τη συλλογική αμνησία. Είναι ο καθρέφτης ενός κράτους που περισσότερο υπολειτουργεί παρά εξυπηρετεί και ενός λαού που περισσότερο βολεύεται παρά παλεύει για κάτι καλύτερο.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η εδραίωση της διαφθοράς
Η γενικευμένη διαφθορά δεν ξεκίνησε με τον Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά στα χρόνια της διακυβέρνησής του εγκαθιδρύθηκε και διογκώθηκε σημαντικά. Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981 συνοδεύτηκε από τεράστια ροή ευρωπαϊκών πόρων μέσω των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων, των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης και αργότερα των ΕΣΠΑ. Πάνω από 100 δισεκατομμύρια ευρώ κατέφθασαν στην Ελλάδα μεταξύ 1981 και 2004 με σκοπό την ανάπτυξη υποδομών, τον εκσυγχρονισμό του δημοσίου και την περιφερειακή σύγκλιση.
Πού πήγε μέρος αυτών των χρημάτων; Σε έργα χωρίς μελέτες, σε αγροτικές επιδοτήσεις χωρίς παραγωγή, σε ρουσφέτια...
Από τη δεκαετία του 1980, η δημόσια διοίκηση δεν ενισχύθηκε αλλά κομματικοποιήθηκε, το κράτος δεν εκσυγχρονίστηκε αλλά διογκώθηκε, η ανάπτυξη δεν σχεδιάστηκε αλλά μοιράστηκε. Το πελατειακό σύστημα έγινε επίσης η επίσημη γλώσσα του πολιτικού ανταγωνισμού. Το ρουσφέτι μετατράπηκε σε κοινωνικό δικαίωμα. Το κράτος έγινε λάφυρο και η κοινωνία συνοδοιπόρος. Συνεχόμενα λάθη και κακοδιαχείριση που τελικά οδήγησαν στη χρεοκοπία.
Από την Ολυμπιακή στον ΟΣΕ: μεταφορές με ρουσφέτι και χωρίς προορισμό
Η Ολυμπιακή Αεροπορία, κάποτε σύμβολο μεταπολεμικής αναγέννησης, κατέρρευσε κάτω από το βάρος πολιτικών παρεμβάσεων, υπεράριθμου προσωπικού, συνδικαλιστικών απαιτήσεων και κρατικής αδράνειας. Οι ζημιές ξεπερνούσαν τα 200 εκατομμύρια ευρώ ετησίως πριν την ιδιωτικοποίηση το 2009.
Η κατάσταση στον ΟΣΕ ήταν ακόμα χειρότερη. Το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας, παρά τις κρατικές και ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, έμεινε πίσω, υποστελεχωμένο και ανασφαλές. Το 2023, η τραγωδία στα Τέμπη συγκλόνισε την Ελλάδα. Μαθητές, φοιτητές και οικογένειες έχασαν τη ζωή τους όχι από κακή στιγμή αλλά από την εγκληματική αμέλεια δεκαετιών. Το προσωπικό τοποθετήθηκε με ρουσφέτια, οι μηχανοδηγοί απουσίαζαν ή δεν είχαν την απαιτούμενη εκπαίδευση, τα συστήματα σηματοδότησης ήταν ανενεργά και οι έλεγχοι ανύπαρκτοι.
Ας μην ξεχνάμε και το ναυάγιο του Σάμινα το 2000, που κόστισε τη ζωή σε 81 ανθρώπους. Αμέλεια και ανευθυνότητα του πληρώματος, ανεπαρκή σωστικά μέσα. Οι κανόνες δεν τηρήθηκαν για άλλη μια φορά.
Siemens, Novartis, Oλυμπιακοί Αγώνες, ΟΠΕΚΕΠΕ…μια διαδρομή σκανδάλων
Η λίστα των μεγάλων σκανδάλων αποτελεί κατάλογο εθνικής ντροπής, με ορισμένα από τα πιο χαρακτηριστικά:
- Η Siemens κατηγορήθηκε για δωροδοκίες πολιτικών και στελεχών ΔΕΚΟ, με ζημία περίπου 70 εκατομμυρίων ευρώ για το δημόσιο.
- Η Novartis παραδέχτηκε ότι χρημάτιζε Έλληνες κρατικούς λειτουργούς. Ύψος των παράνομων αμοιβών: 50 εκατομμύρια ευρώ.
- Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 ξεπέρασαν τα 9 δισ. ευρώ, διπλάσιο κόστος από τον αρχικό προϋπολογισμό. Έργα χωρίς διαγωνισμούς, συμβάσεις χωρίς έλεγχο, αναθέσεις με ευνοϊκές εξαιρέσεις.
- Ο ΟΠΕΚΕΠΕ, ο οργανισμός για τις κοινοτικές αγροτικές επιδοτήσεις, υπήρξε παράδεισος παρατυπιών με εκατομμύρια να δίνονται σε μη δικαιούχους, για καλλιέργειες-φάντασμα και βοσκοτόπια που ανήκαν σε δήμους ή εκκλησίες. Δεν είναι απλώς τοπικό πρόβλημα αλλά θέμα πολιτικής κάλυψης και διοικητικής συνενοχής.
Παραδείγματα υποκλοπής, σπατάλης και αυθαιρεσίας πληθαίνουν και σε τοπικό επίπεδο (περιφέρειες και δήμους): διαχείριση δημοσίων πόρων χωρίς ελέγχους, επιδοτήσεις χωρίς δικαιολογητικά, έργα που πληρώθηκαν αλλά δεν έγιναν ποτέ, παράνομες αδειοδοτήσεις, καταπατήσεις κοινόχρηστων χώρων, πολιτιστικά «πανηγύρια» με δημόσιο χρήμα, τοπικοί παράγοντες που μιλούν για «αγάπη για τον τόπο» και χτίζουν φέουδα…
Εν κατακλείδι ποιος "πληρώνει το μάρμαρο";
Στατιστική καταδίκη
Η Ελλάδα κατατάσσεται σταθερά στις τελευταίες θέσεις της Ε.Ε. όσον αφορά τη διαφάνεια. Σύμφωνα με τη Διεθνή Διαφάνεια, το 2024 βρέθηκε 49η στον κόσμο στην αντίληψη διαφθοράς, μαζί με την Ιορδανία και τη Ναμίμπια. Μόνο η Βουλγαρία στον ευρωπαϊκό Νότο τα πηγαίνει χειρότερα.
Παράλληλα, η Τράπεζα της Ελλάδος εκτιμά τη συνολική φοροδιαφυγή σε 10-12 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο, ποσά που στερούνται από την υγεία, την παιδεία και τις υποδομές. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει βέβαια σημαντικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση του προβλήματος, κυρίως μέσω της ψηφιοποίησης και της διασύνδεσης των ελεγκτικών μηχανισμών. Όμως δεν σβήνεις έτσι εύκολα τις παθογένειες δεκαετιών.
Όταν οι πολίτες γίνονται συμμέτοχοι
Η πιο δύσκολη παραδοχή είναι πως δεν φταίνε μόνο οι πολιτικοί. Η ελληνική κοινωνία αποδέχτηκε το σύστημα επειδή την εξυπηρετούσε. Ο μικρός φοροφυγάς απαιτεί από το κράτος να τον στηρίξει, όταν χρειαστεί. Ο γονιός ζητά από βουλευτή να διορίσει το παιδί του. Ο γιατρός παίρνει φακελάκι. Ο πολίτης διαμαρτύρεται για τους πολιτικούς, αλλά παρανομεί, δεν κόβει αποδείξεις, δηλώνει λιγότερα τετραγωνικά ή "λαδώνει". Η διαφθορά έγινε κανόνας που δεν τιμωρείται, δε σοκάρει και αντιμετωπίζεται ως προϋπόθεση επιβίωσης σε ένα σύστημα γενικευμένης συναλλαγής.
Ο πολίτης που χρειαζόμαστε…
Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για νέο ξεκίνημα, αν δεν κοιτάξουμε κατάματα την αλήθεια: η διαφθορά είναι και δικό μας δημιούργημα. Την ανεχτήκαμε. Την ενθαρρύναμε. Την χρησιμοποιήσαμε. Αν θέλουμε ένα διαφορετικό κράτος, πρέπει να γίνουμε διαφορετικοί πολίτες. Όχι ψευτοεπαναστάτες και μπαχαλάκηδες. Όχι εργαλειοποίηση των σκανδάλων και των ατυχημάτων από την αντιπολίτευση για να κερδίσει ψήφους. Όχι συλλαλητήρια που καταλήγουν σε πολιτικά φεστιβάλ ριζοσπαστών που ζητούν την παραίτηση του πρωθυπουργού χωρίς να προτείνουν τίποτα.
Η Ελλάδα δεν σώζεται με επιδοτήσεις, εκλογικές υποσχέσεις ή τηλεοπτικά συνθήματα. Σώζεται με αλήθεια, λογοδοσία και πολίτες που απαιτούν κράτος, όχι πλιάτσικο. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να χτίσουμε τη χώρα με παιδεία και όχι ρουσφέτια. Με ατομική και συλλογική ευθύνη, όχι με μετάθεση ευθυνών. Με φωνή απέναντι στο άδικο και όχι σιωπή μπροστά στο συμφέρον.
Αν δεν αλλάξουμε νοοτροπία, θα ζούμε διαρκώς σε μια χώρα που βουλιάζει και θα φταίνε πάντα οι άλλοι.
