Τα άγνωστα παρασκήνια της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ και τις δραματικές στιγμές του 2015, που σχεδόν οδήγησαν την Ελλάδα εκτός ευρωζώνης, αποκαλύπτουν τα κορυφαία τότε στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, Δημήτρης Παπαδημούλης και Νίκος Βούτσης, καθώς επίσης ο τότε αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, Γιώργος Χουλιαράκης, ενώ ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννης Στουρνάρας, αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές της επιβολής των capital controls. Παράλληλα αποκαλύπτουν ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ οδηγούσε την χώρα στον γκρεμό, καθώς ο Αλέξης Τσίπρας όχι μόνο δεν είχε κανένα σχέδιο αλλά δεν κατανοούσε ούτε τη σοβαρότητα της κατάστασης, ούτε μπορούσε να κατανοήσει βασικά οικονομικά στοιχεία, βρισκόμενος σε απόλυτη σύγχυση. Αποκαλύπτουν δε ότι η επιλογή Βαρουφάκη για το υπουργείο Οικονομικών ήταν ταφόπλακα για την χώρα, καθώς κανένας Ευρωπαίος δεν ήθελε επαφές μαζί του ενώ παράλληλα ομολογούν ότι η βοήθεια που θα έδινε η Ρωσία και η Κίνα ήταν ένα παραμύθι.
Από τις συνεντεύξεις τους, που μεταδόθηκαν από το Πρώτο Πρόγραμμα στην εκπομπή «Η Μεταπολίτευση σε πρώτο πρόσωπο», του Φοίβου Καρζή, προκύπτει μια εικόνα χάους. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες τους η τότε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε απολύτως κανένα σχέδιο, παρά κούφιους εκβιασμούς, ωστόσο η Ευρώπη ήταν ήδη θωρακισμένη για το ενδεχόμενο ενος Grexit. Όλα αυτά, ενώ, όπως σημειώνει ο Παπαδημούλης, ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών Σόιμπλε είχε σχέδιο για έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη (time-out), που θα πήγαινε την Ελλάδα 50 χρόνια πίσω και «θα έστελνε και τον Τσίπρα στο Ειδικό Δικαστήριο».
Βούτσης, Παπαδημούλης και Χουλιαράκης με τις διηγήσεις τους αποτυπώνουν μια εφιαλτική κατάσταση και σκιαγραφούν έναν πρωθυπουργό, τον Αλέξη Τσίπρα, που δεν κατανοούσε τα γεγονότα, βρισκόταν σε κατάσταση σύγχυσης και αυτοσχεδίαζε χωρίς κανένα σχέδιο, και έναν μοιραίο υπουργό Οικονομικών, τον Γιάνη Βαρουφάκη, πρόσωπο που επέλεξε ο πρώην πρωθυπουργός, ο οποίος εν πλήρη αφελεία θεωρούσε ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει σαν πυρηνικό όπλο της Ελλάδας την απειλή ενός Grexit, τη στιγμή που το Grexit ήταν η βασική επιδίωξη των «σκληρών» της Ευρώπης, με ενορχηστρωτή τον τότε υπουργό Οικονομικών της Γερμανίας, Βόλφανγκ Σόιμπλε. Άλλωστε η Ευρώπη ήταν ήδη προετοιμασμένη για χρεοκοπία και έξοδο της Ελλάδας, παρά τις απειλές Τσίπρα-Καμμένου-Βαρουφάκη.
Ο Τσίπρας ήξερε ότι Ρωσία και Κίνα δεν θα μας δώσουν χρήματα
Σύμφωνα με τον Δημήτρη Παπαδημούλης, η Ρωσία, η Κίνα αλλά και οι χώρες του Αραβικού κόσμου είχαν κάνει σαφές στον Αλέξη Τσίπρα από την αρχή ότι δεν πρόκειται να δώσουν χρήματα στην Ελλάδα, ωστόσο ο ΣΥΡΙΖΑ καλλιεργουσε σκόπιμα αυτόν τον μύθο στους πολίτες. Παράλληλα ο διοικητής της ΤτΕ, Γιάννης Στουρνάρας, υπογραμμίζει ότι η κυβέρνηση είχε ενημερωθεί από καιρό ότι τα capital controls θα ήταν αναπόφευκτα αν δεν υπήρχε συμφωνία με τους Ευρωπαίους.
Από τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών αποκαλύπτεται ότι:
- Είχε μεταφερθεί με σαφήνεια στον Αλέξη Τσίπρα πριν τις εκλογές του 2015 το μήνυμα από Ρωσία, Κίνα και χώρες του αραβικού κόσμου ότι δεν υπάρχει καμία διάθεση να χρηματοδοτήσουν την Ελλάδα (Δ. Παπαδημούλης).
- Παρά τα σαφή αυτά μηνύματα η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ προσπάθησε να ανοίξει κανάλι δανεισμού από την Κίνα ενώ απευθύνθηκε και στους BRICS χωρίς επιτυχία (Ν. Βούτσης).
- Διαφωνίες εντός ΣΥΡΙΖΑ για την τοποθέτηση Βαρουφάκη ως υπουργού Οικονομικών. Επιλογή του Αλέξη Τσίπρα που πλήρωσε ακριβά η χώρα. (Δ. Παπαδημούλης).
- Πλήρης απομόνωση της Ελλάδας στα Eurogroup, Ο Βαρουφάκης επιδείνωνε την κατάσταση. Η έξοδος από το ευρώ που σχεδίαζε ο Σόιμπλε θα πήγαινε τη χώρα 50 χρόνια πίσω και θα έστελνε τον Τσίπρα στο ειδικό δικαστήριο. (Δ. Παπαδημούλης)
- Οι μεταρρυθμίσεις έπρεπε να είναι στην προμετωπίδα της πρώτης κυβέρνησης Τσίπρα και όχι η αυταπάτη ότι μπορούμε να καταργήσουμε το μνημόνιο με ένα νόμο και ένα άρθρο. (Δ. Παπαδημούλης).
- Άστοχη η απειλή άτακτης χρεοκοπίας και εξόδου από το ευρώ, αφού η Ευρώπη είχε πλήρως θωρακιστεί από το 2012. (Γ. Χουλιαράκης).
- Το πυρηνικό όπλο της ελληνικής πλευράς, η άτακτη χρεοκοπία, στην πραγματικότητα ήταν το σχέδιο και η επιθυμία Σόιμπλε (Δ. Παπαδημούλης).
- Το υπουργείο Εσωτερικών προετοιμαζόταν για δημοψήφισμα το Πάσχα του 2015. Τα είχαν όλα έτοιμα, εκτός από φακέλους (Ν. Βούτσης).
- Μη αναμενόμενο το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος (Ν. Βούτσης).
- Η κυβέρνηση γνώριζε εξαρχής ότι θα ήταν αναγκαία τα capital controls χωρίς συμφωνία με τους Ευρωπαίους. Ο Στουρνάρας είχε παραδώσει στον Δραγασάκη και τον Χουλιαράκη ακόμη και το manual που περιέγραφε το σχέδιο για τα capital controls (Γ. Στουρνάρας).
- Η Τράπεζα της Ελλάδος δεν θα επέτρεπε τη λειτουργία των εμπορικών τραπεζών, μετά την προκήρυξη του δημοψηφίσματος, ακόμη και αν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν επέβαλε capital controls. Σε αυτή την περίπτωση είχε σχεδιαστεί να αφαιρεθούν οι άδειες των τραπεζών για να μην ανοίξουν, καθώς υπήρχαν φόβοι για αιματοχυσία (Γ. Στουρνάρας).
- Αντίθετος στα capital controls ο Βαρουφάκης, ο Τσακαλώτος μετέφερε στην ΤτΕ ότι θα μπουν κεφαλαιακοί περιορισμοί, με σύμφωνη γνώμη Τσίπρα, παρά την αντίθεση Βαρουφάκη (Γ. Στουρνάρας).
- Μετά το δημοψήφισμα και τη στροφή Τσίπρα, ο Σόιμπλε προσπάθησε να μπλοκάρει τη συμφωνία και να ενεργοποιηθεί το δικό του σχέδιο για time-out - Grexit. Έστειλε σχετικό non paper σε όλες τις κυβερνήσεις, χωρίς να το κοινοποιήσει και στην Ελλάδα (Γ. Χουλιαράκης).
Ακολουθούν τα αποσπάσματα των συνεντεύξεων Γιάννη Στουρνάρα, Νίκου Βούτση, Δημήτρη Παπαδημούλη και Γιώργου Χουλιαράκη που μεταδόθηκαν από το Πρώτο Πρόγραμμα στην εκπομπή «Η Μεταπολίτευση σε πρώτο πρόσωπο».
Δημήτρης Παπαδημούλης, πρώην ευρωβουλευτής και Αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, πρώην στέλεχος ΣΥΡΙΖΑ
Από τον Ιούλιο (σ.σ. μετά τη νίκη ΣΥΡΙΖΑ στις ευρωεκλογές του 2014), λοιπόν, ήμουν ο άνθρωπος του Τσίπρα στις Βρυξέλλες και έσπευσαν όλοι οι παίκτες να ζητήσουν συναντήσεις και για να διερευνήσουν τις προθέσεις μας, θεωρώντας ότι ο Τσίπρας θα είναι ο επόμενος πρωθυπουργός όποτε γίνουν οι επόμενες εκλογές και για να στείλουν, κυρίως, τα δικά τους μηνύματα.
Τα μηνύματα από την Τρόικα και την ευρωπαϊκή ηγεσία θα έλεγα ευρύτερα ήταν συντονισμένα και σαφή. Μία διάθεση για σκληρή αντιμετώπιση της επικείμενης κυβέρνησης Τσίπρα, τιμωρητική, με σκοπό να φανεί -αυτό που μερικούς μήνες αργότερα είπε ο Σόιμπλε και ανοιχτά- να δείξουμε στους Έλληνες ότι ψήφισαν λάθος.
Τα μηνύματα επίσης ήταν σαφή και από τους παίκτες εκτός Ευρωζώνης και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης και από την Ρωσία και από την Κίνα και από τις χώρες του αραβικού κόσμου. Το μήνυμα ήταν κοινό και σαφές. Σας θέλουμε ως εταίρους, εμπορικούς, οικονομικούς αλλά σε ό,τι αφορά στο μνημόνιο βρείτε τα με τους δανειστές σας. Εμείς σας προτιμάμε μέλος της Ευρωζώνης και μην περιμένετε δανεικά από μας, μην περιμένετε εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης έναντι της δανειοδότησης που σας δίνει το μνημόνιο.
Αυτά τα μηνύματα όπως όφειλα τα μετέφερα με σαφήνεια και έγκαιρα και στον Αλέξη Τσίπρα και στα όργανα του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς επέβαλαν πριν ακόμη γίνουμε κυβέρνηση να ετοιμάσουμε το δικό μας σχέδιο και τις δικές μας προτεραιότητες.
Αντίθετος στην υπουργοποίηση Βαρουφάκη
Τον Δεκέμβριο του 2014, ένα μήνα πριν τις εκλογές που κέρδισε ο ΣΥΡΙΖΑ στις 25 Ιανουαρίου, είχα την ευκαιρία σε μια εκ βαθέων συζήτηση με τον Αλέξη Τσίπρα να του εκφράσω την διαφωνία μου με την σκέψη του να κάνει, την οποία μου εκμυστηρεύτηκε, να κάνει τον Γιάννη Βαρουφάκη υπουργό Οικονομικών. Η δική μου πρόταση βέβαια όπως είχε την ευθύνη και σωστά της επιλογής των υπουργών του ήταν να γινόταν υπουργός Οικονομικών ένας άνθρωπος, όπως για παράδειγμα ο Γιάννης Δραγασάκης, από το οικονομικό επιτελείο του ΣΥΡΙΖΑ με καλή γνώση των πραγμάτων, με εμπειρία.
Η εικόνα που είχα για τον Γιάννη Βαρουφάκη, με βάση όσα ήξερα για αυτόν, ήταν ότι δεν θα μπορούσε να υπηρετήσει τις ανάγκες αυτού του ρόλου, έχοντας μια καλή σχέση εμπιστοσύνης με τον πρωθυπουργό της χώρας.
Δυστυχώς, αυτή μου η πρόταση δεν εισακούστηκε και το πληρώσαμε. Και το πλήρωσε και η χώρα, και η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, και ο Αλέξης Τσίπρας.
Λάθος η σύμπλευση με Καμμένο
Σε ό,τι αφορά την επιλογή του κυβερνητικού εταίρου, ήταν μια απόφαση στην οποία δεν έλαβα μέρος. Στο παρελθόν είχα εκφράσει τις επιφυλάξεις μου για αυτή την επιλογή και σε κάθε περίπτωση πιστεύω ότι, ειδικά μετά τις δεύτερες εκλογές, ο ΣΥΡΙΖΑ έπρεπε να διερευνήσει και άλλες συμμαχίες σε κοινοβουλευτικό και κυβερνητικό επίπεδο, αντίστοιχες με τις συμμαχίες που είχαμε επιδιώξει το πρώτο εξάμηνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Απομόνωση της Ελλάδας
Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, υπάρχει ένα μεγάλο φάσμα, το οποίο βλέπει με συμπάθεια, με πιο θετικό τρόπο, ή έστω με μια ευμενή ουδετερότητα, τη νέα ελληνική κυβέρνηση. Στην Κομισιόν υπάρχουν και κάποιες πιο θετικές προσεγγίσεις από ό,τι στο Eurogroup. Εν μέρει από τον Γιούνκερ, περισσότερο από επιτρόπους όπως ο Τίμερμανς, ο Ολλανδός. Είναι μειοψηφικές βέβαια. Στο Συμβούλιο τα πράγματα είναι δύσκολα. Αλλά προσπαθούμε να βρούμε ερείσματα στη Γαλλία με τον Ολάντ, έστω και λιγότερα στην Ιταλία με τον Ντράγκι, που τότε ακόμα ανήκει στο Δημοκρατικό Κόμμα.
Εν πάση περιπτώσει, στο Eurogroup είμαστε 18-1, απομονωμένοι. Η τακτική του Βαρουφάκη δυσκολεύει τα πράγματα, εντείνει την απομόνωση, καθώς θεωρεί πυρηνικό όπλο της ελληνικής πλευράς αυτό που στην πραγματικότητα είναι το σχέδιο του Σόιμπλε.
Ο χρόνος δεν δουλεύει υπέρ μας και μας σπρώχνουν προς τον τοίχο.
Το σχέδιο των σκληρών, με επικεφαλής στο Σόιμπλε, είναι το Grexit με τη μορφή ενός επιδοτούμενου time-out αόριστης διάρκειας, το οποίο θα πήγαινε τη χώρα και τον ελληνικό λαό 50 χρόνια πίσω, θα έσβηνε την Αριστερά από το χάρτη όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και θα την τραυμάτιζε θανάσιμα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και θα έστελνε και τον Τσίπρα στο Ειδικό Δικαστήριο.
Η διαπραγμάτευση δεν ήταν εύκολη γιατί δεν θέλανε μια εύκολη διαπραγμάτευση, αλλά η γνώμη μου είναι ότι έχοντας απουσία εναλλακτικής για τη δανειοδότηση της χώρας από άλλες πηγές, πέραν των Ευρωπαίων δανειστών και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, χρησιμοποιώντας τη δύναμη που μας έδωσε ο ελληνικός λαός έπρεπε να επιδιώξουμε μια όσο το δυνατό καλύτερη βελτίωση αυτής της συμφωνίας χωρίς μεγάλες καθυστερήσεις οι οποίες είχαν και οικονομικό και κοινωνικό και πολιτικό κόστος για τη χώρα.
Και επιδιώκοντας μια βελτίωση ένα προωθητικό συμβιβασμό με τους δανειστές μας να επικεντρώσουμε την προσπάθεια της κυβέρνησης σε αλλαγές μεταρρυθμίσεις, βελτιώσεις όσο επέτρεπαν τα στενά δημοσιονομικά περιθώρια και η θηλιά των μνημονίων στην Ελλάδα.
Αυτό το μεταρρυθμιστικό κοινωνικό στοίχημα έπρεπε να είναι στην προμετωπίδα της κυβέρνησης της πρώτης κυβέρνησης Τσίπρα και όχι η αυταπάτη ότι μπορούμε να καταργήσουμε το μνημόνιο με ένα νόμο και ένα άρθρο.
Νίκος Βούτσης, πρώην υπουργός Εσωτερικών, πρώην βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ και πρώην Πρόεδρος της Βουλής
Είναι σαφές ότι σε εκείνη τη φάση λειτουργούσαν, και σωστά λειτουργούσαν, πιο στενά το οικονομικό επιτελείο και ο πρωθυπουργός και η ομάδα διαπραγμάτευσης και όλοι όσοι είχαν τον πρώτο και τον κύριο λόγο σε αυτή την διαπραγματευτική στρατηγική. Δεν έχω γνώμη λοιπόν επ' αυτού, ξέρω όμως το εξής, διότι αυτό μας απασχολούσε στα κυβερνητικά συμβούλια πλέον που γίνονταν ότι, αφενός, είχε ξεκινήσει ένα μπρα ντε φερ προτάσεων και αντιπροτάσεων, όπου ενδιάμεσα υπήρχανε κάποιες αισιόδοξες στιγμές και άρα ότι μπορεί να αποκατασταθεί ας πούμε ένα άλλο κλίμα στις σχέσεις, είχε ξεκινήσει μια τέτοια προσπάθεια.
Αφετέρου, γινόταν κάθε προσπάθεια, επίσης έχουν καταγραφεί αυτά, για να υπάρξει μια ενίσχυση της χώρας για ένα μεταβατικό διάστημα έξω, σε άλλες πηγές, δηλαδή στην πρωτογενή αγορά ομολόγων από την Κίνα -τότε διαμορφωνόταν η τράπεζα των BRICS και αν δεχόταν μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δηλαδή γινόντουσαν συζητήσεις οι οποίες θα έδιναν μια ανάσα ελευθερίας μέσα από απολύτως νόμιμες διεθνείς οικονομικές πράξεις στην προσπάθεια η οποία εξελισσόταν. Αυτό το γνώριζα, είναι προφανές ότι δεν απέδωσε καρπούς σε καμία περίπτωση από όλες τις διερευνήσεις που γίνανε.
Εμείς, ως υπουργείο Εσωτερικών, ετοιμαζόμασταν για το ενδεχόμενο κήρυξης κάποιου δημοψηφίσματος το Πάσχα του 2015, πολύ πιο νωρίς από τον Ιούλιο-Αύγουστο. Μήπως χρειαζόταν και αυτή η πολιτική κίνηση.
Δεν υπήρχε κάποια απόφαση γύρω από αυτό το ζήτημα. Πλην όμως, όπως ετοιμαζόμασταν και για εκλογές και για άλλα πράγματα που πάντοτε κάνει το Υπουργείο Εσωτερικών, είχαμε και μια τέτοια προετοιμασία που μας βοήθησε πάρα πολύ όταν τελικά και με δραματικό τρόπο αποφασίστηκε να γίνει δημοψήφισμα, να είμαστε σχεδόν έτοιμοι από όλες τις πλευρές, εκτός από το ότι δεν είχαμε φακέλους. Είχαμε όλα τα άλλα, χαρτί, τις διοικητικές πράξεις που χρειαζόντουσαν.
Επιφυλάξεις για δημοψήφισμα
Το συναποφασίσαμε. Δηλαδή έγινε κυβερνητικό συμβούλιο όταν ήρθε, υπουργικό συμβούλιο.
Όταν ήρθε η αντιπροσωπεία μας με τον Αλέξη Τσίπρα και με όλο το υπεύθυνο οικονομικό επιτελείο απ' έξω και στις 30 Ιουνίου ήταν, Μας ανέλυσαν το πώς έχει δημιουργηθεί ένα αδιέξοδο - επιτείνονταν αυτό το αδιέξοδο.
Και πάντοτε υπήρχε η απειλή της αδυναμίας να δοθούν οι συντάξεις. Αυτό ήταν το κύριο ζήτημα. Υπήρχε μια ασφυκτική κατάσταση και υπήρξε η εισήγηση από πλευράς του πρωθυπουργού ότι θα πρέπει να σκεφτούμε την διενέργεια δημοψηφίσματος, που καθαρά ο κόσμος να γνωρίζει ποια ήταν η δικιά μας πρόταση που είχε κατατεθεί και που προέβλεπε μέσα μνημονιακές δεσμεύσεις.
«Επιφυλάξεις (για το δημοψήφισμα), ναι. Μέχρι εκεί. Από εκεί και πέρα, η διάθεση για να υπάρξει μια δημοκρατική λύση στον κόμπο που είχε υπάρξει πιστεύω πως επικράτησε και θα επικρατούσε, διότι είναι μια προσφυγή στον λαό για μια φάση πάρα πολύ χρήσιμη που υπήρξε. Και φάνηκε ακριβώς το πόσο κινητοποιήθηκε και ο κόσμος και φάνηκε και εκ του αποτελέσματος το οποίο δεν ήταν αναμενόμενο, το λέω ευθέως. Δεν ήταν αναμενόμενη τόσο μεγάλη διαφορά υπέρ του «όχι». Αλλά και ο κόσμος κινητοποιήθηκε πάρα πολύ, βγήκε ένα αυθεντικό λαϊκό αίσθημα μέσα από την κοινωνία για το ότι επιτέλους θα δώσουμε και εμείς τη συνεισφορά μας για να αποφασίσει κάτι για την πρόοδο αυτής της χώρας, για το ξεμπλοκάρισμα αυτής της χώρας.
Γιώργος Χουλιαράκης, πρώην αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών στη δεύτερη κυβέρνηση Τσίπρα, νυν σύμβουλος στην ΤτΕ
Δεν υπήρχε μια ενιαία στρατηγική. Έχουμε ουσιαστικά δύο στρατηγικές. Η μια στρατηγική είναι η στρατηγική που εκφράζει κατ' εξοχήν ο υπουργός Οικονομικών, αλλά όχι μόνο ο ίδιος. Προφανώς υπάρχουν αρκετά στελέχη του υπουργικού Συμβουλίου που τη συμμερίζονται. Στόχος της οποίας είναι η αναδιάρθρωση του χρέους, το ονομαστικό κούρεμα του χρέους και μέσο για να το πετύχει είναι η απειλή της χρεοκοπίας της χώρας.
Κατά τη γνώμη μου ήταν μία λάθος στρατηγική για πολλούς λόγους. Ο πρώτος λόγος ήταν ότι απειλούσε την υπόλοιπη Ευρώπη με τον κίνδυνο της εξόδου της χώρας από το ευρώ, της άτακτης χρεοκοπίας και κατά συνέπεια της εξόδου της χώρας από το ευρώ, τη στιγμή που η υπόλοιπη Ευρωζώνη είχε θωρακιστεί απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο από το 2012.
Είναι ενδεικτικό ότι την επόμενη της ανακοίνωσης του δημοψηφίσματος, τη Δευτέρα δηλαδή, που ξημέρωσε με κλειστές τράπεζες ενώ το κόστος δανεισμού του ελληνικού Δημοσίου εκτοξεύθηκε, το κόστος δανεισμού άλλων χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας δεν μεταβλήθηκε καθόλου, ακόμη και της Κύπρου. Πολύ περισσότερο της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Δηλαδή, ο κίνδυνος μετάδοσης ήταν σχεδόν μηδενικός. Ακριβώς επειδή η Ευρωπαϊκή Τράπεζα είχε δεσμευτεί ότι θα κάνει ό,τι χρειάζεται για να προστατεύσει την Ευρωζώνη από τη μετάδοση μιας τέτοιας κρίσης.
Το δεύτερο στοιχείο αφορά στην επιθυμία μέρους της ελίτ της Ευρωζώνης, την οποία εκφράζει περισσότερο πολιτικά το υπουργείο Οικονομικών της Γερμανίας, ότι η ίδια επιδίωκε, επιθυμούσε τουλάχιστον, την έξοδο της χώρας από την Ευρωζώνη. Απειλούσες δηλαδή την Ευρωζώνη με έξοδο της χώρας, άτακτη χρεοκοπία και έξοδο της χώρας, τη στιγμή που μέρος της ελίτ της Ευρωζώνης, κυρίως το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών, το επιθυμούσε.
Ένα τρίτο στοιχείο αφορά στο γεγονός ότι μια νέα κυβέρνηση που δεν είναι ακόμα γνωστή στην Ευρώπη, το πρώτο εμπόδιο που έχει να αντιμετωπίσει είναι το θέμα της αξιοπιστίας. Πρέπει δηλαδή να αποδείξει ότι είναι αξιόπιστος διαχειριστής των δημοσίων οικονομικών, ότι είναι ικανή να υλοποιήσει μεταρρυθμίσεις που είναι αναγκαίες για τη χώρα. Το θέμα της αξιοπιστίας και της σημασίας που είχε υποτιμήθηκε ιδιαίτερα από τη στρατηγική αυτή.
Η εναλλακτική στρατηγική ξεκινούσε από την εξής αφετηρία. Είχαν προηγηθεί δύο προγράμματα προσαρμογής, δύο προγράμματα διάσωσης της χώρας. Παρά την προσπάθεια που είχε γίνει, είχαν αποτύχει, με την έννοια ότι η χώρα δεν είχε καταφέρει να επιστρέψει στις διεθνείς αγορές. Και έπρεπε οπωσδήποτε να αντλήσουμε μαθήματα για τους λόγους για τους οποίους απέτυχε το πρώτο και το δεύτερο πρόγραμμα, ώστε να τα λάβουμε υπόψη μας στον σχεδιασμό ενός τρίτου προγράμματος προσαρμογής. Αυτό που πολύ συνοπτικά λεγόταν ένας έντιμος συμβιβασμός
Το δεύτερο στοιχείο αυτής της δεύτερης προσέγγισης ήταν ότι η χώρα χρειαζόταν επειγόντως ρευστότητα. Δεν είχε πρόσβαση στις διεθνείς αγορές, τα ταμεία ήταν άδεια, οι ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες έτρεχαν, η χώρα χρειαζόταν ρευστό. Άρα ο χρόνος δεν ήταν με το μέρος της.
Η προσπάθεια Σόιμπλε να τορπιλίσει τη συμφωνία
«Την επόμενη του δημοψηφίσματος με κάλεσε ο πρωθυπουργός στη σύσκεψη με τον νέο υπουργό Οικονομικών, τον Ευκλείδη Τσακαλώτο, στο γραφείο του, στο Μέγαρο Μαξίμου. Συμφώνησα να συνοδεύσω τον Ευκλείδη την επόμενη μέρα στο Euroworking Group και στο Eurogroup.
Μιλάμε για την Τρίτη, 7 Ιουλίου. Βρεθήκαμε, λοιπόν, στο Euroworking Group και στο Eurogroup με εντολή του Πρωθυπουργού να ολοκληρώσουμε το ταχύτερο δυνατό μια νέα δανειακή συμφωνία. Το κλίμα στο Euroworking Group καταρχάς και αργότερα στο Eurogroup ήταν πολύ πιο θετικό πια.
Σε δύο μέρες, συναντηθήκαμε με τη μεσολάβηση της γαλλικής πλευράς στα γραφεία της μόνιμης γαλλικής αντιπροσωπείας στις Βρυξέλλες με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πιάσαμε το νήμα της διαπραγμάτευσης εκεί που είχε μείνει τις τελευταίες ημέρες του Ιουνίου. Τα σημεία που παρέμειναν ανοιχτά ήταν πραγματικά λίγα. Ήταν επώδυνα μέτρα, αλλά ήταν συγκεκριμένα μέτρα που εκκρεμούσαν, λίγα μέτρα που εκκρεμούσαν και καταφέραμε σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, δύο ημερών ουσιαστικά, να συμφωνήσουμε στα μέτρα αυτά από τη δική μας πλευρά και από την πλευρά των πιστωτών, με τη διαμεσολάβηση των Γάλλων, να υπάρχει ρητή αναφορά στην ανάγκη περαιτέρω αναδιάρθρωσης του χρέους με την επιτυχή ολοκλήρωση του προγράμματος.
Είναι ακριβώς αυτή η συμφωνία που κατατέθηκε στην ελληνική Βουλή, αν δεν κάνω λάθος, Σάββατο 11 Ιουλίου, ψηφίστηκε στην ελληνική Βουλή και επέτρεψε στον πρωθυπουργό να ανέβει την επόμενη στη Σύνοδο Κορυφής για να κλείσει συμφωνία. Αυτό που μεσολάβησε είναι ότι, κατά τη γνώμη μου, οι Γερμανοί και ειδικά το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών δεν περίμεναν την εξέλιξη αυτή, θεωρούσαν προφανώς ότι η πορεία της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ είχε δρομολογηθεί. Παραμονές του Euro Working Group της 11ης Ιουλίου, η γερμανική πλευρά κυκλοφορεί ένα non paper που δεν κοινοποιείται στην Ελλάδα και με το οποίο ζητάει από άλλες χώρες να απορρίψουν τη συμφωνία των Θεσμών με την ελληνική κυβέρνηση.
Είναι κάτι που δεν είχε ξαναγίνει ποτέ σε προηγούμενο πλαίσιο διαπραγμάτευσης της ελληνικής πλευράς με τους θεσμούς. Συνήθως, όταν οι θεσμοί δέχονται το πλαίσιο συμφωνίας, το Euro Group το επικυρώνει. Στην περίπτωση αυτή, η Γερμανία αντέδρασε.
Αντέδρασε τιμωρητικά. Κατά τη γνώμη μου, επεδίωξε… Έπαιξε το τελευταίο του χαρτί, αν θέλετε. Και δεν αναφέρομαι στο σύνολο, προφανώς, της γερμανικής κυβέρνησης. Αναφέρομαι κυρίως στο υπουργείο Οικονομικών και στην επιδίωξη του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε να βγάλει την Ελλάδα από το ευρώ. Ο Σόιμπλε είναι σίγουρο ότι πίστευε ότι μία ευρωζώνη χωρίς την Ελλάδα θα είχε πολύ μεγαλύτερη αξιοπιστία.
Ήταν ένα εξαιρετικά δύσκολο Euro Working Group, ένα ακόμα πιο δύσκολο Eurogroup, που κράτησε πάρα πολλές ώρες. Ολοκληρώθηκε, αν δεν κάνω λάθος, στις πρώτες πρωινές ώρες της 11ης Ιουλίου και μετέφερε ένα συγκεκριμένο ανοιχτό θέμα που δεν κατάφερε να το κλείσει το Eurogroup στη Σύνοδο Κορυφής. Και το θέμα προφανώς αυτό ήταν το θέμα του Υπερταμείου.
Αυτά προφανώς άλλαξαν και τελικά διαμορφώθηκε κάτι που ήταν πολύ πιο κοντά σε ένα σχήμα αντίστοιχο με τα sovereign wealth funds άλλων χωρών. Όπου περιουσιακά στοιχεία του Δημοσίου αξιοποιούνται, μεταρρυθμίζονται και αξιοποιούνται για τη δημιουργία επιπλέον πλούτου. Μέρος του οποίου προφανώς πηγαίνει στην αποπληρωμή του χρέους και μέρος του πηγαίνει στην επένδυση.
Γιάννης Στουρνάρας, Διοικητής Τράπεζας της Ελλάδος, πρώην υπουργός Οικονομικών
Εκείνη την Παρασκευή είχαμε σύνοδο των διοικητών των κεντρικών τραπεζών στη Βασιλεία. Θυμάμαι όταν προσγειώθηκα στο αεροδρόμιο με πήρε τηλέφωνο ο Γιώργος Χουλιαράκης και μου είπε ότι θα σας πάρει ο αντιπρόεδρος ο κ. Δραγασάκης να σας ανακοινώσει ένα νέο. Εγώ το φαντάστηκα. Μου λέει θα πάρει εσάς και τον κ. Ντράγκι. Λέω εντάξει, περιμένω. Με παίρνει στο τηλέφωνο ο κ. Δραγασάκης και μου ανακοινώνει ότι θα γίνει το δημοψήφισμα. Του λέω αυτό βέβαια όπως καταλαβαίνετε θα έχει πολύ μεγάλες συνέπειες. Θα οδηγήσει, όταν το πείτε, σε μεγάλη εκροή χρημάτων από τις τράπεζες. Σε εκροή κεφαλαίων. Και θα πρέπει να βάλουμε κεφαλαιακούς περιορισμούς. Μου λέει καλά, θα το κουβεντιάσουμε. Όχι λέω, δεν θα κουβεντιάσουμε τίποτα. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να γίνει κάτι άλλο. Πρέπει την Κυριακή το αργότερο να μπουν κεφαλαιακοί περιορισμοί. Πράγματι λοιπόν σε λίγη ώρα με παίρνει τηλέφωνο ο Ντράγκι και μου λέει ότι πήρε ο Δραγασάκης. «Όπως καταλαβαίνεις, θα μας ενημερώσεις αύριο το πρωί και θα φύγεις αμέσως μετά από τη Βασιλεία». Και έτσι έγινε. Κάθισα το βράδυ, σκέφτηκα, το πρωί του Σαββάτου στη Σύνοδο μου ζήτησαν να τους κάνω μια ενημέρωση, έκανα μια ενημέρωση και σηκώνομαι και φεύγω και μου λέει ο Ντράγκι θα τα ξαναπούμε Κυριακή βράδυ, πρέπει οπωσδήποτε να μην ανοίξουν οι τράπεζες τη Δευτέρα, διότι θα έχουμε πολύ σημαντικά ζητήματα και θα πρέπει να πείσεις την κυβέρνηση ότι θα πρέπει να μπουν κεφαλαιακοί περιορισμοί.
Πράγματι λοιπόν γύρισα στις τράπεζες. Ζήτησα τη σύγκληση του Συμβουλίου Συστημικής Ευστάθειας. Εμείς ήμαστε έτοιμοι, είχαμε φτιάξει σχέδιο, ήταν ένα από τα σενάρια που δουλεύαμε στην Τράπεζα της Ελλάδος για capital controls. Πράγματι, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος τότε ήταν υφυπουργός ή υπουργός αναπληρωτής Εξωτερικών υπεύθυνος για την οικονομία, αν θυμάμαι, μου είπε θα το κάνουμε, παρότι ο υπουργός Οικονομικών μπορεί να μην το θέλει, ο πρωθυπουργός όμως μια και το ζητάς θα το κάνει. Πράγματι λοιπόν το μεσημέρι, αργά της Κυριακής, συγκαλείται το Συμβούλιο Συστημικής Ευστάθειας, νομίζω όμως φωνάξαμε και στελέχη τραπεζών, αν δεν κάνω λάθος, και εκεί η Τράπεζα της Ελλάδος με μένα και τους διευθυντές κάναμε τη βασική εισήγηση ότι πρέπει να μπουν capital controls, ότι πρέπει να μπουν περιορισμοί στα πόσα χρήματα μπορεί κάποιος να σηκώσει από κατάθεση.
«Βεβαίως ήταν παρών (σ.σ. ο Γ. Βαρουφάκης), βεβαίως ήταν παρών, ακούστηκε εισήγηση, ακούστηκαν απόψεις, αλλά η βασική εισήγηση όμως δεν αμφισβητήθηκε από κανέναν, υπήρχαν αντιρρήσεις, αλλά όμως τελικά το Συμβούλιο Συστημικής Ευστάθειας αποφάσισε ότι έπρεπε να μπουν capital controls. Εγώ είπα ότι πρέπει να βγει ΦΕΚ πριν τις 12, διότι στις 12 η ώρα έχουμε conference call με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με όλους τους διοικητές, γιατί έπρεπε να δούμε τι θα κάνουμε. Η απόφαση είχε ληφθεί στη Φρανκφούρτη ότι οι τράπεζες δεν πρέπει να ανοίξουν τη Δευτέρα.
Διότι αυτό θα είχε συγκλονιστικές συνέπειες. Μέχρι όμως τις 11.30 το βράδυ δεν είχε βγει ακόμα το ΦΕΚ. Και παίρνω τότε τον γραμματέα της κυβέρνησης, τον κύριο Σαγιά και του λέω ότι, αν δεν βγει, τότε φοβάμαι ότι θα αναγκαστούμε να επέμβουμε, γιατί όπως καταλαβαίνεις το να ανοίξουν οι τράπεζες θα είναι μία εντελώς ανεύθυνη απόφαση. Το να ανοίξουν οι τράπεζες, με απόφαση δημοψηφίσματος.
Ο κόσμος θα σπεύσει να πάρει τα λεφτά του. Θα γίνει bank run. Δεν μπορεί να γίνει αυτό.
Ο Σαγιάς μου είπε παλεύω για αυτό. Υπάρχουν όμως αντιδράσεις. Είχε ήδη ξεκινήσει το conference call. Τους είπα περιμένετε. Δώδεκα παρά πέντε, επαναλαμβάνω στο Σαγιά και μου λέει θα βγει από λεπτό σε λεπτό. Δώδεκα ακριβώς το είχα το ΦΕΚ.
Οπότε με το που ξεκινάει το conference call ενημερώνω τους συναδέλφους ότι δεν θα ανοίξουν οι τράπεζες. Ακούστηκαν πραγματικά σχόλια πολύ θετικά. Δεν το περίμεναν ότι τελικά θα μπορούσα να πείσω την κυβέρνηση να το κάνει αυτό.
(Για το ενδεχόμενο λειτουργίας των τραπεζών αν δεν υπήρχε ΦΕΚ) Μα όχι, είχαμε πάρει την απόφαση. Θα αφαιρούσαμε τις άδειες. Βέβαια. Δεν υπήρχε περίπτωση η Τράπεζα της Ελλάδας να συναινούσε στο άνοιγμα των τραπεζών. Όχι μόνο η Τράπεζα της Ελλάδας, και η Φρανκφούρτη και η Ευρωπαϊκή Κοινωνική Τράπεζα. Θα ήταν μια πράξη απόλυτης ανευθυνότητας. Θα γινόταν αιματοχυσία.
(Για το αν θα μπορούσαν να αποφευχθούν οι κεφαλαιακοί περιορισμοί): Βεβαίως θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί τα capital controls. Δεν ήταν το βασικό μας σενάριο. Το είχαμε βέβαια, αλλά δεν ήταν όμως και το βασικό σενάριο. Κάτι τελευταίο. Ελπίζαμε όταν συναντηθήκαμε με τον κύριο Δραγασάκη -είχε έρθει στο γραφείο μου ο κύριος Χουλιαράκης τότε μαζί με μία άλλη κυρία σύμβουλο του κυρίου Τσίπρα- τους είχα εξηγήσει ότι εάν δεν υπάρξει συμφωνία στο Eurogroup θα μπουν capital controls και μάλιστα τους έδωσα και ένα σχετικό manual. Το είχαμε ετοιμάσει… Δώσαμε το manual και τους λέμε εάν δεν υπάρχει συμφωνία στο Eurogroup θα πρέπει, επειδή προβλέπουμε σοβαρές εκροές κεφαλαίων, θα πρέπει να μπουν capital controls και θα γίνουν με αυτόν τον τρόπο.
Και θα έχουν αυτές τις συνέπειες. Το πήρε ο κ. Δραγασάκης δεν μου είπε κάτι, μάλιστα κάτω κάναμε δηλώσεις μαζί αισιόδοξες για την ελληνική οικονομία γιατί πίστευα ότι μετά από αυτή την επίσκεψη και μετά την ενημέρωση που είχα κάνει ότι θα το αποφεύγαμε τελικά ότι θα υπήρχε συμφωνία στο Eurogroup. Δεν υπήρξε όμως.
Οι εκτιμήσεις των αναλυτών των θεσμικών παραγόντων θα σας έλεγα ότι έδιναν μια πιθανότητα 80% ότι θα βγαίναμε από το ευρώ.
