Σαν σήμερα, 20 Νοεμβρίου, δεν γιορτάζουμε απλώς μια παγκόσμια ημέρα. Θυμόμαστε μια υπόσχεση που έδωσε η ανθρωπότητα στον εαυτό της, ότι κανένα παιδί δεν θα ξαναμεγαλώσει στο περιθώριο της ιστορίας. Ακούγεται αυτονόητο, αλλά δεν ήταν πάντα.
Η πρώτη μεγάλη δέσμευση
Το 1959, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Ένα κείμενο που μοιάζει σήμερα σχεδόν παιδικό στην απλότητά του επειδή περιλαμβάνει την αγάπη, την φροντίδα, την ασφάλεια και την εκπαίδευση. Τότε, όμως, ήταν επαναστατικό, γιατί ο πόλεμος ήταν ακόμη φρέσκια μνήμη και εκατομμύρια παιδιά ζούσαν στις στάχτες του.
Τριάντα χρόνια αργότερα, το 1989 (πάλι στις 20 Νοεμβρίου) τα κράτη κάνουν το μεγάλο βήμα, υπογράφουν τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, το πιο ευρέως κυρωμένο διεθνές κείμενο στον κόσμο. Για πρώτη φορά, το παιδί δεν αντιμετωπίζεται ως «μικρός ενήλικας» ούτε ως ιδιοκτησία της οικογένειας, αλλά ως αυτόνομο πρόσωπο με δικαιώματα.
Η Ελλάδα την επικύρωσε το 1992. Τυπικά, δηλαδή, τα παιδιά έγιναν πολίτες με προστατευμένη φωνή.
Τέσσερις πυλώνες, μια μεγάλη αλήθεια
Η Σύμβαση θεμελιώνεται σε τέσσερα μεγάλα δικαιώματα:
1. Επιβίωση: υγεία, τροφή, προστασία, το αυτονόητο δικαίωμα να ζεις.
2. Ανάπτυξη: εκπαίδευση, παιχνίδι, χρόνος για να είσαι παιδί.
3. Προστασία: από κακοποίηση, εκμετάλλευση, πολέμους, εργασιακή βία.
4. Συμμετοχή: το δικαίωμα να εκφράζεις τη γνώμη σου και να ακούγεσαι.
Και πίσω από όλους αυτούς τους όρους κρύβεται μια βαθιά, σχεδόν πρωτογονική συνειδητοποίηση, ότι ο κόσμος κρίνεται από το πώς φέρεται στα παιδιά του.
Η πραγματικότητα πίσω από τις λέξεις
Εβδομήντα χρόνια μετά, το χαρτί δοκιμάζεται καθημερινά. Σε εμπόλεμες ζώνες, παιδιά γεννιούνται μέσα σε υπόγεια. Στα σύνορα, άλλα χάνουν τα ονόματά τους και γίνονται αριθμοί. Ενώ, στον δυτικό κόσμο, οι «προκλήσεις» έχουν άλλο πρόσωπο, είναι ο σχολικός εκφοβισμός, η ψηφιακή έκθεση, ή η σιωπηλή κακοποίηση πίσω από κλειστές πόρτες.
Κι ύστερα υπάρχει εκείνο το παράδοξο (σχεδόν υποκριτικό), ότι όσο πιο πολλά μιλάμε για τα δικαιώματα των παιδιών, τόσο πιο συχνά συναντάμε κοινωνίες που δεν έχουν χρόνο να κάτσουν να ακούσουν τι λένε.
Η φωνή των παιδιών στην Ελλάδα
Κάθε 20 Νοεμβρίου, οργανισμοί όπως «Το Χαμόγελο του Παιδιού» και το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού υπενθυμίζουν ότι η κακοποίηση, η φτώχεια και η σιωπή δεν είναι μακρινές ιστορίες, είναι δίπλα μας. Και δείχνουν πως η προστασία δεν είναι ευθύνη μιας υπηρεσίας, αλλά ολόκληρης της κοινωνίας, από τον δάσκαλο μέχρι τον γείτονα, από τον γονιό μέχρι το κράτος.
Σαν σήμερα, λοιπόν, θυμόμαστε πως κάθε φορά που ένα παιδί προστατεύεται, η ανθρωπότητα κάνει ένα βήμα προς τον κόσμο που θα ήθελε να λέει ότι «φτιάχνει». Αυτό είναι και το πραγματικό νόημα της 20ης Νοεμβρίου...Και, ίσως, η μεγαλύτερη ευθύνη όλων μας.
