Σαν σήμερα, 16 Νοεμβρίου 1994, τέθηκε σε ισχύ η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Μια μέρα που πέρασε σχεδόν αθόρυβα τότε, αλλά καθόρισε όσο λίγες τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη στέκονται μπροστά στη θάλασσα, όχι ως μια απέραντη μπλε περιοχή, αλλά ως ένα σύνολο δικαιωμάτων, ευθυνών και ισορροπιών.
Δεν είναι εύκολο να θυμάται κανείς ότι η συνθήκη αυτή ξεκίνησε από μακριά, από το 1982 στο Μόντεγκο Μπέι της Τζαμάικας. Χρειάστηκαν δώδεκα χρόνια μέχρι να συγκεντρωθούν οι απαραίτητες επικυρώσεις, ώστε να αποκτήσει ισχύ. Δώδεκα χρόνια για να αποκτήσει ο πλανήτης αυτό που πολλοί αποκάλεσαν «το σύνταγμα των θαλασσών».
Για την Ελλάδα, η σημερινή επέτειος έχει ένα ειδικό βάρος. Για τη χώρα μας όπου η θάλασσα δεν είναι γεωγραφία, είναι τρόπος ζωής και ιστορίας. Με νησιά, μικρονήσια, σειρές από βράχους και κόλπους που αλλάζουν τα πάντα στους χάρτες, η UNCLOS δεν ήταν ποτέ ένα θεωρητικό σχήμα... ήταν και είναι το βασικό μας εργαλείο για να ορίζουμε τα δικαιώματά μας.
Κι εδώ θέλω να σταθώ λίγο στη σύγχρονη πραγματικότητα. Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα κινείται πιο συστηματικά μέσα στο πλαίσιο της συνθήκης. Όχι με φασαρία, όχι με υπερβολές, αλλά με μια συνέπεια που δείχνει ότι το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας δεν είναι απλώς μια νομική αναφορά, αλλά πρακτική στρατηγική.
Οι συμφωνίες οριοθέτησης με την Ιταλία και την Αίγυπτο ήταν κομβικές. Έκλεισαν εκκρεμότητες δεκαετιών και ταυτόχρονα λειτούργησαν σχεδόν σαν «πρόβα γενικής εφαρμογής» της UNCLOS σε περιοχές όπου τα συμφέροντα είναι περίπλοκα. Παράλληλα, η επιλογή της Αθήνας να παραμένει σταθερή στο ότι οι διαφορές λύνονται είτε διμερώς είτε μέσω διεθνών δικαιοδοτικών οργάνων, δείχνει μια αυτοπεποίθηση που δεν χρειάζεται να προβληθεί ως σύνθημα — φαίνεται από μόνη της.
Ταυτόχρονα, βλέπουμε μια ενίσχυση της θαλάσσιας επιτήρησης, αναβάθμιση λιμενικών δυνατοτήτων, ενεργειακές πρωτοβουλίες που στηρίζονται στα δικαιώματα που δίνει η UNCLOS, και μια πιο οργανωμένη διπλωματική παρουσία σε τεχνικές διαβουλεύσεις. Όλα αυτά φτιάχνουν ένα πλέγμα πολιτικής που δεν είναι ούτε επιθετικό ούτε παθητικό· είναι απλώς σταθερό.
Κι έτσι, σαν σήμερα, δεν θυμόμαστε απλώς μια συνθήκη. Θυμόμαστε ότι το Δίκαιο της Θάλασσας δεν είναι μια αφηρημένη θεωρία της Νέας Υόρκης, είναι η καθημερινότητα ενός κράτους που προσπαθεί να σταθεί με σοβαρότητα σε μια περιοχή γεμάτη εντάσεις.
Η θάλασσα της UNCLOS σίγουρα δεν υπόσχεται εύκολες λύσεις αλλά προσφέρει κάτι πιο πολύτιμο: ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο η Ελλάδα μπορεί να κινείται με αυτοπεποίθηση, γνώση και συνέχεια. Για αυτό και το σημερινό «σαν σήμερα» είναι ίσως το πιο ουσιαστικό μας κέρδος.
