Σαν σήμερα, 24 Οκτωβρίου 1929, η Νέα Υόρκη ξύπνησε σε πανικό. Οι δείκτες της Wall Street κατέρρεαν, οι χρηματιστές ούρλιαζαν, οι επενδυτές προσπαθούσαν να πουλήσουν ό,τι μπορούσαν πριν χαθούν τα πάντα. Ήταν η «Μαύρη Πέμπτη», η μέρα που σηματοδότησε την αρχή του μεγαλύτερου χρηματιστηριακού κραχ στην ιστορία και το ξεκίνημα της Μεγάλης Ύφεσης.
Η δεκαετία του ’20 στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν γεμάτη αισιοδοξία. Αυτοκίνητα, ραδιόφωνα, ηλεκτρικές συσκευές, καινούριες τεχνολογίες, όλα υπόσχονταν μια νέα εποχή ευημερίας. Η αγορά ανέβαινε ασταμάτητα· ο δείκτης Dow Jones είχε σχεδόν εξαπλασιαστεί από το 1921 ως το 1929. Οι Αμερικανοί πίστευαν πως μπορούσαν να γίνουν πλούσιοι μέσα σε μια νύχτα. Και πολλοί αγόραζαν μετοχές «με πίστωση», δανειζόμενοι για να επενδύσουν σε μια φούσκα που φούσκωνε επικίνδυνα.
Τα πρώτα σημάδια κόπωσης είχαν φανεί: οι αγρότες πνίγονταν στα χρέη, οι μισθοί έμεναν στάσιμοι, η παραγωγή ξεπερνούσε τη ζήτηση. Κι όμως, κανείς δεν ήθελε να το δει. Μέχρι εκείνη την Πέμπτη. Στις 24 Οκτωβρίου, οι τιμές των μετοχών άρχισαν να κατρακυλούν. Μέσα σε λίγες ώρες επικράτησε χάος. Δώδεκα εκατομμύρια μετοχές αλλάξαν χέρια, αριθμός ρεκόρ για την εποχή. Οι μεγάλοι τραπεζίτες προσπάθησαν να σώσουν την κατάσταση, αγοράζοντας μαζικά μετοχές για να σταματήσουν τον πανικό. Για λίγο έδειξε να αποδίδει. Όμως η εμπιστοσύνη είχε χαθεί.
Την επόμενη εβδομάδα ήρθε η Μαύρη Δευτέρα και η Μαύρη Τρίτη, με ακόμη μεγαλύτερη πτώση. Ολόκληρες περιουσίες εξαφανίστηκαν, επιχειρήσεις χρεοκόπησαν, εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους. Το αμερικανικό όνειρο μετατράπηκε σε εφιάλτη. Το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης δεν θα επέστρεφε στα προ του κραχ επίπεδα πριν από το 1954.
Το Κραχ δεν ήταν μόνο οικονομικό. Ήταν και ψυχολογικό. Ένας κόσμος που είχε πιστέψει πως η ευημερία είναι αιώνια αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα της ανθρώπινης απληστίας. Οι τράπεζες, που είχαν δανείσει χωρίς φραγμούς, κατέρρευσαν. Οι ουρές στα συσσίτια έγιναν το νέο σύμβολο της εποχής.
Η κρίση πέρασε σύντομα τον Ατλαντικό και χτύπησε και την Ευρώπη. Η Ελλάδα, ήδη ταλαιπωρημένη από τη Μικρασιατική Καταστροφή και την προσφυγική κρίση, ένιωσε τις συνέπειες: μείωση εξαγωγών, πτώση εμπορίου, περιορισμό επενδύσεων. Η παγκόσμια αναταραχή έδειξε πόσο εύθραυστη ήταν η ελληνική οικονομία, ακόμη κι αν δεν συμμετείχε άμεσα στο αμερικανικό χρηματοπιστωτικό παιχνίδι.
Η «Μαύρη Πέμπτη» του 1929 έμεινε στην ιστορία όχι μόνο ως μια οικονομική καταστροφή, αλλά ως μάθημα αλαζονείας. Όταν η αισιοδοξία γίνεται ύβρις, η πτώση δεν αργεί. Η αγορά ανέκαμψε δεκαετίες μετά, αλλά ο κόσμος δεν ήταν ποτέ ξανά ο ίδιος.
Σαν σήμερα, θυμόμαστε πως τα Κραχ δεν προειδοποιούν. Έρχονται τη στιγμή που όλοι πιστεύουν πως «αυτή τη φορά είναι διαφορετικά». Και τότε, όπως το 1929, αποδεικνύεται πως η ιστορία δεν ξεχνά, μόνο περιμένει την επανάληψή της.
