Σαν σήμερα, 26 Οκτωβρίου 1957, έσβησε στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας ο Νίκος Καζαντζάκης, ο συγγραφέας που δεν έζησε απλώς μια ζωή, αλλά την αμφισβήτησε. Ήταν 74 ετών και η υγεία του είχε ήδη κλονιστεί ύστερα από ταξίδι στην Κίνα. Το τέλος του, ήρθε ήσυχα, όπως δεν υπήρξε ποτέ η ζωή του.
Ο Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1883, όταν η Κρήτη ζούσε ακόμα υπό οθωμανική κυριαρχία. Σπούδασε στη Νομική Σχολή Αθηνών και αργότερα στη Φιλοσοφική Σχολή του Παρισιού, όπου επηρεάστηκε βαθιά από τον Ανρί Μπερξόν. Ήταν ταξιδευτής, στοχαστής, ανήσυχο πνεύμα. Δεν ησύχαζε πουθενά, ούτε καν μέσα του.
Έγραψε τον «Βίο και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», τον «Καπετάν Μιχάλη», τον «Τελευταίο Πειρασμό», και την «Οδύσσειά» του, ένα γιγάντιο ποίημα 33.333 στίχων, απόπειρα να ξαναγράψει τον κόσμο από την αρχή. Μέσα από κάθε λέξη του ζητούσε ένα πράγμα: την ελευθερία. Όχι μόνο του σώματος ή της πατρίδας, αλλά του νου.
Η σχέση του με την Εκκλησία υπήρξε θυελλώδης. Κατηγορήθηκε για βλασφημία, οι «πειρασμοί» του θεωρήθηκαν υπερβολικοί για την εποχή, και η ταφή του στην Κρήτη έγινε χωρίς εκκλησιαστική τελετή. Στον τάφο του, στον προμαχώνα Μαρτινέγκο του Ηρακλείου, γράφτηκε η φράση που συνόψισε ολόκληρη τη ζωή του:
«Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβάμαι τίποτα. Είμαι ελεύθερος.»
Η ελευθερία αυτή, για τον Καζαντζάκη, δεν ήταν σύνθημα. Ήταν δοκιμασία. Ήξερε πως όποιος θέλει να φτάσει ψηλά, πρέπει να ανέβει μόνος. Γι’ αυτό και οι ήρωές του —από τον Ζορμπά ως τον Χριστό του Τελευταίου Πειρασμού— δεν νικούν ποτέ οριστικά· απλώς συνεχίζουν.
Ο Καζαντζάκης υπήρξε και θα μείνει ο πιο μεταφρασμένος Έλληνας συγγραφέας του 20ού αιώνα. Από την Κρήτη μέχρι το Χόλιγουντ, το πνεύμα του δεν περιορίστηκε ποτέ στα σύνορα. Η διεθνής του αναγνώριση δεν ήρθε εύκολα, ούτε όμως κι εκείνος την επεδίωξε.
Σαν σήμερα λοιπόν, θυμόμαστε όχι μόνο τον θάνατό του, αλλά τη διαρκή του υπόμνηση:
πως ο άνθρωπος που παλεύει με τον Θεό, με τον φόβο και με τον ίδιο του τον εαυτό, δεν ηττάται ποτέ.
Γιατί, όπως έγραψε ο ίδιος,
«Σκλάβοι γεννηθήκαμε και πολεμούμε όλη μας τη ζωή να γίνουμε ελεύθεροι.»
