Σαν σήμερα, 1η Οκτωβρίου 1946, η ανθρωπότητα άκουσε την ετυμηγορία σε μία από τις σημαντικότερες δίκες της σύγχρονης ιστορίας: τη Δίκη της Νυρεμβέργης. Έναν χρόνο μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι νικητές του πολέμου - Ηνωμένες Πολιτείες, Σοβιετική Ένωση, Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία - συγκρότησαν το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο.
Στόχος του ήταν να δικάσει τα κορυφαία στελέχη του ναζιστικού καθεστώτος, εκείνους που οργάνωσαν τον όλεθρο και τις γενοκτονίες.
Η επιλογή της Νυρεμβέργης δεν ήταν τυχαία. Η πόλη υπήρξε σύμβολο της ναζιστικής προπαγάνδας, τόπος τεράστιων συγκεντρώσεων του Χίτλερ και θεσμικών αποφάσεων όπως οι ρατσιστικοί «Νόμοι της Νυρεμβέργης». Η ίδια η σκηνή της δίκης, λοιπόν, είχε βαθύ συμβολισμό: εκεί όπου γεννήθηκε το μίσος, θα αποδοθεί και η δικαιοσύνη.
Από τον Νοέμβριο του 1945 έως τον Οκτώβριο του 1946, είκοσι δύο βασικοί κατηγορούμενοι κάθισαν στο εδώλιο. Στρατηγοί, υπουργοί, αξιωματούχοι, οικονομικοί παράγοντες. Οι κατηγορίες ήταν πρωτόγνωρες: εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ειρήνης, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία, ηγετικά πρόσωπα ενός κράτους καλούνταν να λογοδοτήσουν προσωπικά για τις πράξεις τους, και όχι να κρυφτούν πίσω από τη συλλογική έννοια του «έθνους».
Η 1η Οκτωβρίου ήταν η κορύφωση. Εκείνη την ημέρα το δικαστήριο ανακοίνωσε τις αποφάσεις του: δέκα θανατικές ποινές δια απαγχονισμού – ανάμεσά τους ο Γιόαχιμ φον Ρίμπεντροπ, ο Βίλχελμ Κάιτελ, ο Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ. Ο Χέρμαν Γκαίρινγκ, το «δεξί χέρι» του Χίτλερ, προτίμησε να αυτοκτονήσει στο κελί του λίγο πριν την εκτέλεση. Τρεις καταδικάστηκαν σε ισόβια, άλλοι σε πολυετείς καθείρξεις, ενώ τρεις αθωώθηκαν. Η εικόνα πρώην πανίσχυρων ηγετών να περιμένουν την ποινή τους ήταν συγκλονιστική για την κοινή γνώμη σε όλο τον κόσμο.
Η σημασία της δίκης δεν περιορίστηκε στις καταδίκες. Η Νυρεμβέργη έθεσε τα θεμέλια του διεθνούς ποινικού δικαίου. Ο όρος «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας» απέκτησε νομική υπόσταση. Καθιερώθηκε η αρχή ότι η «υπακοή σε εντολές» δεν αποτελεί δικαιολογία για εγκλήματα. Το μήνυμα ήταν σαφές: ακόμη και οι ισχυρότεροι δεν είναι υπεράνω του νόμου.
Η Δίκη της Νυρεμβέργης λειτούργησε και ως καθρέφτης της ίδιας της εποχής. Αποτύπωσε τις αντιθέσεις των Συμμάχων, τις πολιτικές σκοπιμότητες, αλλά και τη δίψα των λαών για κάθαρση. Οι καταδίκες δεν απάλειψαν τη φρίκη του Ολοκαυτώματος ούτε επανόρθωσαν τις πληγές εκατομμυρίων ανθρώπων. Έδωσαν, όμως, ένα ιστορικό προηγούμενο: η διεθνής κοινότητα μπορεί να κρίνει και να τιμωρήσει εγκληματίες πολέμου.
Η ημερομηνία της 1ης Οκτωβρίου έχει κι άλλες ιστορικές διαστάσεις. Το 1861 άρχισε στην Ελλάδα η κυκλοφορία των πρώτων γραμματοσήμων, τα περίφημα «Μεγάλα Κεφάλια του Ερμή». Το 1931 η Ισπανία αναγνώρισε για πρώτη φορά το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, βήμα που άλλαξε την πολιτική της ιστορία. Το 1960 η Κύπρος κήρυξε την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στη σχέση της με την Ελλάδα και την Τουρκία. Και το 1977, ο Πελέ είπε το τελευταίο «αντίο» στα γήπεδα, γράφοντας το φινάλε μιας θρυλικής καριέρας.
Ωστόσο, τίποτε δεν μπορεί να επισκιάσει τη μνήμη της Νυρεμβέργης. Η εικόνα των ναζί στο εδώλιο έμεινε χαραγμένη ως μάθημα: ότι η εξουσία χωρίς όρια οδηγεί στην καταστροφή, και πως η δικαιοσύνη, ακόμη και με καθυστέρηση, μπορεί να υψωθεί πάνω από τα ερείπια.
Σαν σήμερα, λοιπόν, θυμόμαστε πως η Ιστορία δεν ξεχνά και δεν σιωπά. Η Δίκη της Νυρεμβέργης δεν ήταν μόνο το κλείσιμο ενός εφιάλτη. Ήταν το ξεκίνημα ενός νέου κόσμου, που ήθελε να πιστεύει ότι η ανθρωπότητα μπορεί να σταθεί όρθια απέναντι στη βαρβαρότητα.
