Ήταν 30 Ιουλίου του 1982 όταν η Μελίνα Μερκούρη - ναι, η Μελίνα, με το όνομα σκέτο όπως λέμε «φως» - σηκώθηκε στο βήμα της UNESCO στο Μεξικό και είπε αυτό που όλοι ψιθύριζαν αλλά κανείς δεν είχε τολμήσει να φωνάξει τόσο δυνατά: «Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα πρέπει να επιστρέψουν στην Ελλάδα.»
Δεν το είπε με υψωμένο δάχτυλο, το είπε με καρδιά. Με το βλέμμα μιας γυναίκας που είχε δει τη σκιά του Παρθενώνα να ταξιδεύει μόνη της στο Λονδίνο, πακεταρισμένη σε κιβώτια από τον Έλγιν και ξεχασμένη σε μια γωνιά του Βρετανικού Μουσείου.
Δεν ήταν αίτημα. Ήταν απαίτηση μνήμης, ήταν αποκατάσταση δικαιοσύνης. Και η Μελίνα, με εκείνο το θρυλικό «I am Greek, and I want them back», δεν μιλούσε μόνο για γλυπτά, μιλούσε για ψυχή.
Δώδεκα χρόνια μετά, σαν σήμερα πάλι - 30 Ιουλίου 1994 - η Ελλάδα έβαζε την υπογραφή της σε μια άλλη ιστορική πράξη: στο Δίκαιο της Θάλασσας. Ένα χαρτί, λες. Μια διεθνής συνθήκη. Αλλά οι λέξεις του έγραφαν κάτι πολύ συγκεκριμένο: «Έχετε δικαίωμα, αν το θελήσετε, να επεκτείνετε τα χωρικά σας ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια».
Ακούγεται τεχνικό. Δεν είναι. Είναι το μισό Αιγαίο. Είναι το δικαίωμα να αναπνεύσεις στη θάλασσα σου.
Και φυσικά, η Τουρκία αντέδρασε όπως αντέδραζε και τότε και τώρα και πάντα: με απειλή. Το περίφημο casus belli, αιτία πολέμου. Μια φράση που μεταφράζεται σε «αν τολμήσεις να ασκήσεις το δικαίωμά σου, θα σε χτυπήσω».
Δύο στιγμές, η ίδια ημερομηνία. Δύο πεδία: ο πολιτισμός και η γεωπολιτική. Η Μελίνα κοιτάει τον Παρθενώνα και λέει δώστε μας πίσω ό,τι είναι δικό μας. Η Ελλάδα κοιτάει το Αιγαίο και λέει θα κινηθώ όπως ορίζει το διεθνές δίκαιο. Και στις δύο περιπτώσεις, η απάντηση από απέναντι είναι σιωπή ή απειλή.
Το ενδιαφέρον; Και τα δύο παραμένουν ανοιχτά. Τα μάρμαρα δεν γύρισαν ποτέ. Τα 12 μίλια δεν εφαρμόστηκαν ποτέ. Το αίτημα της Μελίνας έγινε σύμβολο, αλλά ακόμη περιμένει. Το δικαίωμα στη θάλασσα έγινε νόμος, αλλά παραμένει στα συρτάρια.
Και εμείς; Μένουμε ανάμεσα σε αυτά τα δύο. Με μια Μελίνα στο παρελθόν να μας θυμίζει τι σημαίνει φωνή με πυρήνα. Και με ένα Αιγαίο στο παρόν να μας θυμίζει ότι ο χάρτης δεν είναι πάντα χαρτί.
Η 30η Ιουλίου είναι μια μέρα που η Ελλάδα ύψωσε ανάστημα. Δύο φορές. Και τις δύο φορές, όχι για να προκαλέσει. Αλλά για να διεκδικήσει το αυτονόητο: τη μνήμη και το δικαίωμα.
