Σαν σήμερα, 27 Σεπτεμβρίου 1831, το Ναύπλιο ξυπνά με αίμα. Στην είσοδο του Αγίου Σπυρίδωνα, ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας, ο Ιωάννης Καποδίστριας, πέφτει νεκρός από τις σφαίρες και τις μαχαιριές δύο μελών της οικογένειας Μαυρομιχάλη. Η σκηνή χαράσσεται ανεξίτηλα στη μνήμη του έθνους και σηματοδοτεί μια από τις πιο κρίσιμες καμπές της νεότερης ελληνικής ιστορίας.
Ο Καποδίστριας δεν ήταν τυχαίος άνθρωπος. Γεννημένος στην Κέρκυρα το 1776, γαλουχήθηκε με τα ευρωπαϊκά ιδεώδη, σπούδασε ιατρική και πολιτική επιστήμη στην Πάντοβα, και σταδιοδρόμησε ως κορυφαίος διπλωμάτης της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η φήμη του ως ικανού διαπραγματευτή και πολιτικού άνδρα έφτασε στα πέρατα της Ευρώπης. Όταν το 1827 η Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον κάλεσε να αναλάβει την ηγεσία της Ελλάδας, όλοι γνώριζαν πως ο δρόμος δεν θα ήταν εύκολος. Η χώρα έβγαινε κατεστραμμένη από τον Αγώνα, χωρίς ταμείο, χωρίς διοίκηση, και με τοπικούς άρχοντες που έβλεπαν με καχυποψία κάθε έννοια κεντρικής εξουσίας.
Από την πρώτη στιγμή ο Καποδίστριας επιχείρησε να θεμελιώσει κράτος: οργάνωσε τη δημόσια διοίκηση, θέσπισε εκπαιδευτικά ιδρύματα, ίδρυσε ορφανοτροφεία, προσπάθησε να βάλει τάξη στην οικονομία, να δημιουργήσει υποδομές. Ήταν αυστηρός, συχνά αδιάλλακτος, αλλά αφοσιωμένος στο όραμα μιας σύγχρονης και ανεξάρτητης Ελλάδας. Αυτή η αδιαλλαξία, όμως, τον έφερε αντιμέτωπο με πανίσχυρες οικογένειες, ιδιαίτερα στη Μάνη, που δεν δέχονταν περιορισμούς στην τοπική τους εξουσία.
Η ένταση κορυφώθηκε με τους Μαυρομιχαλαίους. Ο Πετρόμπεης, ο ισχυρός αρχηγός της οικογένειας, φυλακίστηκε, και οι συγγενείς του θεώρησαν ότι ο Κυβερνήτης προσέβαλε την τιμή τους. Παράλληλα, οι ίδιες οι Μεγάλες Δυνάμεις έβλεπαν με ανάμικτα συναισθήματα την επιμονή του Καποδίστρια σε ανεξάρτητη ελληνική πορεία. Οι φήμες για σχέδιο δολοφονίας είχαν φτάσει στ’ αυτιά του. Ο ίδιος, όμως, δεν θέλησε να κρυφτεί ούτε να αλλάξει τις συνήθειές του.
Το μοιραίο πρωινό, ο Καποδίστριας ξεκίνησε όπως πάντα για τη θεία λειτουργία στον Άγιο Σπυρίδωνα. Την ώρα που πλησίαζε την εκκλησία, ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης τον σημάδεψε με το πιστόλι του. Η σφαίρα δεν τον βρήκε κατευθείαν, αλλά ο αδελφός του, Γεώργιος, τον μαχαίρωσε στην κοιλιά. Ο Κωνσταντίνος επανέλαβε τη βολή στο κεφάλι. Ο Κυβερνήτης σωριάστηκε νεκρός στα σκαλιά του ναού. Η σκηνή σκόρπισε πανικό. Ο Κωνσταντίνος σκοτώθηκε επιτόπου από τη φρουρά, ενώ ο Γεώργιος κατέφυγε στη Γαλλική Πρεσβεία, μόνο και μόνο για να συλληφθεί αργότερα και να εκτελεστεί.
Η δολοφονία άφησε την Ελλάδα ακέφαλη. Ο αδελφός του, Αυγουστίνος Καποδίστριας, ανέλαβε προσωρινά, αλλά δεν είχε το κύρος ούτε την ικανότητα να κρατήσει το τιμόνι. Η χώρα βυθίστηκε ξανά σε εμφύλιες έριδες και πολιτική αναρχία. Το κενό εξουσίας έδωσε την ευκαιρία στις Μεγάλες Δυνάμεις να παρέμβουν άμεσα, οδηγώντας τελικά στην επιβολή της μοναρχίας με τον Όθωνα.
Ο θάνατος του Καποδίστρια δίχασε την κοινωνία. Για πολλούς ήταν ο μάρτυρας ενός οράματος: ενός κράτους δικαίου, ανεξάρτητου και αξιοπρεπούς. Για άλλους, ήταν ο αυταρχικός ηγέτης που δεν υπολόγιζε τις τοπικές παραδόσεις και τα συμφέροντα των παλιών αγωνιστών. Όπως και να έχει, η απώλειά του στέρησε την Ελλάδα από έναν ηγέτη με διεθνές κύρος και ανιδιοτέλεια, κάτι που φάνηκε τραγικά στα χρόνια που ακολούθησαν.
Σαν σήμερα, λοιπόν, δεν θυμόμαστε μόνο τον τρόπο που έπεσε νεκρός, αλλά και το όραμα που ενσάρκωνε: να οικοδομηθεί κράτος εκεί όπου υπήρχε μόνο ερείπιο. Και αν η σφαίρα στο Ναύπλιο έσβησε μια ζωή, δεν κατάφερε ποτέ να σβήσει την παρακαταθήκη του.
