Ο πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ για την εκδημία του Κώστα Σημίτη. Είκοσι εννέα χρόνια από τον επικήδειο του Κ. Σκανδαλίδη για τον Ανδρέα Παπανδρέου στον επικήδειο του Κ. Τσουκαλά για τον Κώστα Σημίτη.
Εuro-σύγκλιση ή ευρω-σύνθεση: Η άλλη όψη του νομίσματος.
Ένας φοιτητής Ιατρικής έγραφε: «O Κώστας Σημίτης αποτελεί έναν από τους πλέον καινοτόμους, αν όχι τον πιο καινοτόμο, ανάμεσά στους πρωθυπουργούς της Μεταπολίτευσης. Πριν καν ακόμα ακόμα ανέλθει στην πρωθυπουργία είχε ήδη διαμορφώσει τους βασικούς άξονες της πολιτικής του πλατφόρμας, δηλαδή μίας μεταρρυθμιστικής ατζέντας «εκσυγχρονισμού», άμεσα συνδεδεμένης με την ένταξη της χώρας στον σκληρό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
H προσωπικότητα και το ύφος του ήταν, επίσης, διαμετρικά αντίθετα με εκείνα του προκατόχου του, Ανδρέα Παπανδρέου, φέρνοντας στο προσκήνιο μία πιο τεχνοκρατική αντίληψη της πολιτικής και ένα σαφώς πιο θεσμοθετημένο σύστημα διοίκησης (Featherstone & Papadimitriou 2015).
Όταν ο αείμνηστος, πλέον, Κώστας Σημίτης ανήλθε στην πρωθυπουργία, επικρατώντας των εσωκομματικών του «αντιπάλων» Άκη Τσοχατζόπουλου και Γεράσιμου Αρσένη, φοιτούσα στη Γ΄ Λυκείου. Ήταν λοιπόν ο πρώτος πρωθυπουργός στη διαδρομή της ζωής μου ως «ακαδημαϊκού πολίτη». Στην εξόδιο ακολουθία του Ανδρέα Παπανδρέου έδινα Πανελλήνιες.
Τώρα, η εκδημία του Κώστα Σημίτη με βρίσκει λίγο πριν από την ανάληψη των ακαδημαϊκών μου καθηκόντων στην Ιατρική του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Είκοσι εννέα χρόνια μεγάλων αλλαγών για τη χώρα. Αλλαγών που δεν ήταν πάντα ευχάριστες.
Δεν υπάρχει, όμως, αμφιβολία ότι την περίοδο Σημίτη η Ελλάδα ενίσχυσε τη «μεταρρυθμιστική ικανότητά της» και ανέπτυξε χαρακτηριστικά μοντέρνας χώρας, μέσα στο πλαίσιο μιας ευρωπαϊκής «κανονικότητας» (Featherstone & Papadimitriou 2015).
Είκοσι εννέα χρόνια από τον επικήδειο του Κώστα Σκανδαλίδη για τον Ανδρέα Παπανδρέου, όπου σημείωνε «[...] μόνο έτσι φανταζόμουν ότι μπορούσε να σε πάρει ο θάνατος στην πάλη που τόσα χρόνια, ανήμπορος, έχανε μαζί σου, πολύ μετά τα μεσάνυχτα και ακριβώς πριν το ξημέρωμα, στον χρόνο που ο νους σπρωγμένος από το δικό σου χέρι, ζωγράφιζε στους βράχους χάραμα, σηκωμό, ανατολή [...]», για να φτάσουμε στον επικήδειο του καθηγητή Κων/νου Τσουκαλά για τον Κώστα Σημίτη και στους στίχους του Τίτου Πατρίκιου: «[...] ήταν κι εκείνος όπως η θάλασσα, δεν παραδόθηκε ποτέ στον ήλιο, ούτε νοιαζόταν να τον σαγηνεύσει, ωραίος γινόταν λίγο πριν την ανατολή ή λίγο πριν το ηλιοβασίλεμα [...]».
Είκοσι εννέα χρόνια για έναν μαθητή λυκείου που έδινε εξετάσεις για να γίνει γιατρός, μέχρι να φτάσει να διδάσκει στην Ιατρική. Παρά τα όσα ακολούθησαν –τα οποία δεν ήταν όλα ευχάριστα για την Ελλάδα μας– η πρωθυπουργία του Κώστα Σημίτη, στο τέλος της, είχε να παρουσιάσει μια σειρά μεγάλων επιτυχιών: την ένταξη της Ελλάδας στο ευρώ, την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την προετοιμασία για τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 και μια πλειάδα μεγάλων έργων υποδομών, όπως το Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος, η Αττική Οδός, το μετρό, η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου κ.ά.
Στο ίδιο διάστημα δημιουργήθηκαν νέοι θεσμοί, όπως ο Συνήγορος του Πολίτη, ο Γενικός Επιθεωρητής Δημόσιας Διοίκησης και ένας αριθμός ρυθμιστικών αρχών στο πλαίσιο της φιλελευθεροποίησης της αγοράς. Αργότερα, μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, η «κληρονομιά» των κυβερνήσεων Σημίτη αμφισβητήθηκε έντονα, με τους επικριτές του να υποστηρίζουν ότι τα επιτεύγματά του ήταν ανεπαρκή, ή ακόμα και επίπλαστα (Featherstone & Papadimitriou 2015).
Καθ’ όλο το διάστημα των φοιτητικών μου χρόνων, πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Κώστας Σημίτης. Ως φοιτητής Ιατρικής του Α.Π.Θ. ξεκίνησα να αρθρογραφώ για θέματα της –τότε– επικαιρότητας. Από τα άρθρα αυτά, τα οποία, μαζί με άλλα μεταγενέστερα είναι υπό έκδοση από τις Εκδόσεις Πασχαλίδης - Broken Hill, στο βιβλίο μου «Επιβλέμματ@ - Ένας φοιτητής Ιατρικής έγραφε», παραθέτω το ακόλουθο, με θέμα την είσοδο της χώρας μας στη ζώνη του ευρώ, γραμμένο τον Ιούνιο του 2002, αντί άλλου αποχαιρετισμού στον Κώστα Σημίτη, στον άνθρωπο που, όπως τον κατευόδωσε ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, απολάμβανε την ανωνυμία του στο καΐκι του μεθυσμένου βαρκάρη που δεν τον αναγνώρισε... Η μοίρα των θνητών, όμως, όρισε, όλους μας, κάποια στιγμή, αυγή ή χάραμα ή κάποια άλλη ώρα μιας κάποιας μέρας... όλους να μας αναγνωρίζει –κάποτε– ο Μεγάλος Βαρκάρης...
Εuro-σύγκλιση ή ευρω-σύνθεση: η άλλη όψη του νομίσματος
2 Ιουνίου 2002
Την Πρωτοχρονιά του 2002 δεν υποδεχτήκαμε μόνον τον καινούργιο χρόνο, αλλά και το καινούργιο νόμισμα που αυτός έφερνε μαζί του, το πολυθρύλητο ευρώ, ενιαίο για όλες τις χώρες της Ευρω-ζώνης. Είναι, αλήθεια, ιστορική η στιγμή που η οικονομική ενοποίηση γίνεται πραγματικότητα βιωμένη με τον πιο χειροπιαστό τρόπο, μ’ ένα κοινό –δηλαδή– νόμισμα. Πέρα από τις σημαντικές αλλαγές που αναμένεται να φέρει το ευρώ (ή euro αν προτιμάτε) στο επίπεδο της οικονομίας, αξίζει να σταθούμε και στις κοινωνικοϊστορικές παραμέτρους της εισαγωγής του νέου νομίσματος όπως αυτές αντανακλούν στην καθημερινή μας ζωή.
Από τη στιγμή που το εμπόριο έπαψε να λειτουργεί με κυρίαρχη βάση την ανταλλαγή προϊόντων, κάθε νόμισμα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος συνοδευόταν από έντονες σημειολογικές προεκτάσεις λειτουργώντας ταυτόχρονα ως οικονομικό «σημαίνον» και ως κοινωνιολογικό «σημαινόμενo».
Τα νομίσματα ως κομμάτια πολύτιμου μετάλλου εκφράζουν την ανάγκη του ανθρώπου για ένα σταθερό μέτρο αναφοράς και εκτίμησης στις οικονομικές του συναλλαγές, ενώ ως ανάγλυφες παραστάσεις σημειοδείχνουν τη διαρκή παρουσία και επίβλεψη της κεντρικής εξουσίας στις συναλλαγές αυτές.
Μιας εξουσίας με τη μορφή βασιλιάδων, αυτοκρατόρων, αγωνιστών, ανθρώπων του πνεύματος ή εθνικών συμβόλων που από τις χαραγμένες αναπαραστάσεις των νομισμάτων εντυπώνεται στο συλλογικό ασυνείδητο της κοινωνίας η οποία βλέπει, στις μεταλλικές τους επιφάνειες, να αντανακλάται η παράδοση και η ιστορία της, έννοιες απαραίτητες για τη συγκρότηση ενός εθνικού χώρου μέσα στον οποίο διαδραματίζονται οι συναλλαγές της οικονομίας.
Τώρα, ο καινούργιος εθνικός χώρος μας, η καινούργια χώρα μας, λέγεται Ευρώπη και έχει το δικό της νόμισμα. Ένα νόμισμα που απεικονίζει παραστάσεις από το κοινό ευρωπαϊκό πολιτιστικό κεκτημένο. Ένα νόμισμα που αλλάζει τα οικονομικά και τα κοινωνικά δεδομένα των επί μέρους ευρωπαϊκών κρατών, φυσικά και της Ελλάδας.
Δεν είναι μόνον η νομισματική σταθερότητα και η διευκόλυνση των διακρατικών συναλλαγών. Δεν είναι μόνον οι μεγάλες οικονομικές ευκαιρίες που ανατέλλουν για τη χώρα μας, ούτε το γεγονός ότι τώρα πλέον η ελληνική οικονομία δεν θα μπορεί πια να καταφεύγει στην εύκολη και οδυνηρή διέξοδο της υποτίμησης αλλά καλείται να βαδίσει τον –συχνά δύσκολο– δρόμο της οικονομικά ανταγωνιστικής ανάπτυξης.
Το καινούργιο νόμισμα έχει επιφέρει μια πληθώρα αλλαγών στην μικροκλίμακα της καθημερινής μας ζωής επηρεάζοντας τόσο την οικονομική όσο και την κοινωνική μας συμπεριφορά και κινητοποιώντας αρκετά ψυχολογικά αντανακλαστικά.
Η αναγκαιότητα να επανεκτιμήσουμε την καθημερινότητά μας, να επανακοστολογήσουμε τις προσφορές και να στρογγυλοποιήσουμε τις επιθυμίες μας πυροδοτεί μια σειρά από εσωτερικές αλλαγές στον καθένα και την καθεμία από εμάς, που είναι αδύνατον να εκφραστούν με αμιγείς οικονομικούς όρους.
Ανάμεσα στην επιθυμία και την απόκτηση ανάμεσα στην προσφορά και την (αντα)αμοιβή παρεμβάλλεται μία δεύτερη σκέψη, μια ολιγόλεπτη παύση όσο διαρκεί η μετατροπή από ευρώ σε δραχμές ή από δραχμές σε ευρώ, όσο διαρκεί η διαίρεση του παρελθόντος και ο πολλαπλασιασμός του μέλλοντος.
Στο πηλίκο βγαίνει πάντα ένας αριθμός με λιγοστά ψηφία, μικρότερος από εκείνους που είχαμε συνηθίσει να κοστολογούνε τη ζωή και να τιμαριθμούν τα όνειρά μας. Στο γινόμενο προκύπτει ένας νέος ευρωπαϊκός κόσμος γεμάτος ευκαιρίες και προοπτικές.
Αυτός ο νέος κόσμος που ανατέλλει δεν πρέπει να εκφράζει μόνον την οικονομική σύγκλιση των ευρωπαϊκών χωρών· αυτή είναι μόνον η μία όψη του νομίσματος. Η άλλη όψη πρέπει να απεικονίζει και να πραγματώνει την ουσιαστική πολιτική και πολιτισμική σύνθεση όλων των ευρωπαϊκών χωρών.
Η οικονομική ενοποίηση, με την κυκλοφορία του ευρώ έχει ουσιαστικά επιτευχθεί. Ο άλλος όμως στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η πολιτική ενοποίηση και η πολιτισμική σύνθεση έχει ακόμα δρόμο μπροστά του. Η χρησιμοποίηση της ενιαίας νομισματικής μονάδας δεν πρέπει να περιχαρακωθεί στα στενά πλαίσια των οικονομετρικών μεγεθών και δυνατοτήτων.
Αντίθετα, πρέπει να σηματοδοτήσει την απαρχή μιας ενιαίας πολυπολιτιστικής Ευρώπης που θα πραγματώνει την πολιτισμική σύνθεση των χωρών μελών της, όχι μόνον στις όψεις των νομισμάτων της αλλά και στην εμπράγματη καθημερινότητα των πολιτών της.
Οι χώρες, οι ηγεσίες και οι πολίτες δεν πρέπει, απορροφημένοι από τη χαρά και την αρχική αβεβαιότητα της νομισματικής ενοποίησης, να λησμονήσουν πως στόχος μας δεν είναι να δημιουργήσουμε απλά μια συνεχώς διευρυνόμενη, διακρατική οικονομική κοινοπραξία με ενιαία αγορά και νόμισμα, αλλά να συνδιαμορφώσουμε μια ευρωπαϊκή διαπολιτισμική κοινότητα, ενδυναμώνοντας τα όργανα και τους θεσμούς της πολιτικής ενοποίησης ώστε να εξασφαλίσουμε το κατάλληλο πολιτικό και πολιτιστικό υπόβαθρο για μια σταθερή, συλλογική και ισότιμη οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη.
Τον πρώτο καιρό της εισαγωγής του ευρώ νιώθαμε όλοι λίγο-πολύ σαν τουρίστες στη χώρα μας. Με δέκα χαρτονομίσματα των 100 ευρώ υπερκαλύπτεται ένας μισθός που μέχρι πρότινος χρειαζότανε γύρω στα 70 πεντοχίλιαρα. Η ανταμοιβή και το τίμημα κόβονται πλέον σε μικρότερα κομμάτια. Η σύγχυση, η αβεβαιότητα, η κρυφή νοσταλγία της ασφαλούς οικειότητας της δραχμής πολλαπλασιάζονται.
Όμως, το καινούριο νόμισμα εξαργυρώνεται με πολλαπλάσιες ευκαιρίες και δυνατότητες, εξαφανίζοντας παλιές διαιρέσεις και στρογγυλοποιώντας διαφορές και αποστάσεις. Η πολυπολιτισμικότητα και η συνδιαλλαγή οικονομικών και πολιτιστικών αγαθών με άλλους λαούς είναι συνώνυμη με τον χαρακτήρα του «Έλληνα» από την αρχαιότητα ακόμα.
Καταφέραμε να διεκπεραιώσουμε συναλλαγές με ξένους λαούς, με διαφορετικά νομίσματα χιλιάδες χρόνια πριν. Μπορέσαμε να ανταποκριθούμε σε συναλλακτικές ανάγκες ακόμα και όταν –στην Τουρκοκρατία– δεν είχαμε κρατική υπόσταση.
Ο οικουμενισμός της οικονομίας και του πολιτισμού ήταν ανέκαθεν ο φυσικός χώρος του «Έλληνα». Καλωσορίσαμε, λοιπόν, το νέο νόμισμα ως σημάδι οικονομικής σύγκλισης και ως προοικονομία πολιτισμικής ευρω-σύνθεσης.
Από την Πρωτοχρονιά του 2002 όλοι οι πολίτες της Ευρωζώνης έχουν στα χέρια τους το ίδιο νόμισμα. Δίπλα στη λατινική ονομασία euro ιχνογραφείται και η ελληνική ευρώ. Οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι προσπαθούν αδέξια να συλλαβίσουν τους ελληνικούς χαρακτήρες· το Ε, το Υ (λατινικό ΟΥ) το Ρ (λατινικό ΠΕ) το αλλόφερτο, παράξενο Ωμέγα.
Οι μόνοι που μπορούνε να διαβάσουνε εξίσου καλά και τις δύο ονομασίες είμαστε εμείς, οι Έλληνες!
Χρίστος Χρυσοστόμου Λιάπης
Φοιτητής Ιατρικής Α.Π.Θ
Και για την αντιγραφή
Χρίστος Χ. Λιάπης
