Η πολιτική ιστορία του ΣΥΡΙΖΑ, όπως αυτή διαμορφώνεται τα τελευταία είκοσι χρόνια, μοιάζει με ένα διαρκές σενάριο ανατροπών, συγκρούσεων και επιστροφών. Στο επίκεντρο όλων, ένας άνθρωπος: ο Αλέξης Τσίπρας. Από την εποχή του Αλέκου Αλαβάνου μέχρι την ταραχώδη εκλογή –και αποκαθήλωση– του Στέφανου Κασσελάκη, και σήμερα με την ήπια παρουσία του Σωκράτη Φάμελλου, ο Τσίπρας παραμένει ο σιωπηλός, αλλά πανταχού παρών πρωταγωνιστής.
Το ερώτημα που ανακύπτει είναι σαφές αλλά και αιχμηρό: Ο Τσίπρας, χωρίς να ηγείται τυπικά, συνεχίζει να «τρώει» τους προέδρους του ΣΥΡΙΖΑ;
Η ιστορία ξεκινά από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν ο Αλέκος Αλαβάνος, τότε πρόεδρος του Συνασπισμού, επιλέγει τον νεαρό Αλέξη Τσίπρα ως υποψήφιο δήμαρχο Αθηναίων το 2006. Μια επιλογή που τότε φάνταζε τολμηρή, αν όχι ριψοκίνδυνη.
Η άνοδος του Τσίπρα ήταν ταχύτατη. Το 2008, ο Αλαβάνος τού παραδίδει το τιμόνι του κόμματος. Μέσα σε λίγα χρόνια, ο Aλέξης Τσίπρας γίνεται ο απόλυτος κυρίαρχος του ΣΥΡΙΖΑ, τον μεταμορφώνει από κόμμα του 4% σε κυβερνητική δύναμη. Και ο Αλαβάνος; Εκτοπίζεται, περιθωριοποιείται και τελικά... διαγράφεται από την ιστορική μνήμη του.
Σήμερα, ο Αλαβάνος δηλώνει με πικρία ότι δεν έχει «καμία σχέση» ούτε με τον Τσίπρα ούτε με τον ΣΥΡΙΖΑ. Μάλιστα, τους αποκαλεί «επιβάτες της πρώτης θέσης» που ξέφυγαν από τις ρίζες της Αριστεράς. Η απογοήτευσή του φανερώνει πως ένιωσε «φαγωμένος» από εκείνον που ο ίδιος ανέδειξε.
Η δεύτερη πράξη του δράματος γράφτηκε το 2023. Μετά την παραίτηση Τσίπρα από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ (μετά την ήττα στις εθνικές εκλογές), εμφανίζεται στο προσκήνιο ένα εντελώς νέο πρόσωπο: ο Στέφανος Κασσελάκης. Ένας πολιτικά άπειρος επιχειρηματίας με αμερικανικό στιλ έρχεται να «ανανεώσει» το κόμμα. Με την ανοχή –ή και τη σιωπηλή στήριξη– τμήματος της «παλιάς φρουράς», εκλέγεται πρόεδρος με εντυπωσιακή συμμετοχή της βάσης.
Το εγχείρημα όμως αποδείχθηκε βραχύβιο. Η αδυναμία διαχείρισης, η έλλειψη επαφής με την ελληνική πολιτική κουλτούρα, και κυρίως η σφοδρή εσωκομματική αντίδραση, οδήγησαν σε γρήγορη φθορά. Μόλις λίγους μήνες μετά την εκλογή του, ο Κασσελάκης εξαναγκάζεται σε παραίτηση.
Και πού ήταν ο Τσίπρας σε όλα αυτά; Ούτε μπροστά ούτε εντελώς πίσω. Κράτησε αποστάσεις, αλλά δεν στήριξε ποτέ ενεργά τον Κασσελάκη. Η σιωπή του λειτούργησε σχεδόν υπονομευτικά. Ο πρώην πρωθυπουργός παρακολούθησε –ίσως με ικανοποίηση– την κατάρρευση ενός ηγέτη που δεν ανήκε στο «DNA» του κόμματος που ο ίδιος είχε οικοδομήσει.
Ο σημερινός πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, Σωκράτης Φάμελλος, αναδείχθηκε στη θέση αυτή όχι με εκλογική δυναμική, αλλά μέσα από μια ανάγκη εσωκομματικής εξισορρόπησης μετά τον τυφώνα Κασσελάκη. Πρόκειται για ένα στέλεχος χαμηλών τόνων, με περισσότερο θεσμική προσέγγιση.
Ωστόσο, τα πρώτα του βήματα δείχνουν μια μεγάλη εξάρτηση από το «παλιό κεφάλαιο»: τον Αλέξη Τσίπρα. Δηλώσεις όπως «ο Τσίπρας είναι ΣΥΡΙΖΑ» ή «έχουμε συμφωνήσει να υπάρξει κοινό ψηφοδέλτιο» αποκαλύπτουν την ανάγκη του Φάμελλου να εξασφαλίσει πολιτική νομιμοποίηση μέσω της παρασκηνιακής στήριξης του πρώην ηγέτη.
Ο Σωκράτης Φάμελλος, μιλώντας σε τηλεοπτικό σταθμό, τόνισε: «Οι δημοσκοπήσεις δεν είναι κάλπη. Το να γίνουν εκλογές και να αλλάξει η κυβέρνηση είναι προς το συμφέρον της χώρας και του λαού. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει προτείνει να υπάρξει προοδευτική κυβέρνηση και έχει πάρει πρωτοβουλία για συνεργασία των προοδευτικών δυνάμεων. Ο κ. Ανδρουλάκης έχει αρνηθεί την πρωτοβουλία. Νομίζω ότι είναι λάθος του. Η κοινωνία θέλει να τα βρούμε για να προκύψει κυβέρνηση. Ο ΣΥΡΙΖΑ θα εξακολουθήσει να είναι πρωτοπόρος σε πρωτοβουλίες για κοινοβουλευτική συμπόρευση των κομμάτων όχι μόνο ad hoc αλλά και σε πιο μόνιμη βάση. Έχουμε πάρει την πρωτοβουλία να υπάρξει ένα φόρουμ διαλόγου των προοδευτικών δυνάμεων».
Σε ερώτηση για το εάν κάνει καλό ή κακό η συζήτηση για το κόμμα Τσίπρα, απάντησε: «Αυτά είναι εικασίες και δεν μπορώ να απαντήσω σε εικασίες για το τι θα γίνει μετά από έξι μήνες. Ο Αλέξης Τσίπρας είναι ΣΥΡΙΖΑ, είναι βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ και έχουμε συμφωνήσει ότι χρειάζεται πρωτοβουλία για κοινό ψηφοδέλτιο. Από εκεί και μετά, όλοι έχουν τη δυνατότητα να αναλάβουν πολιτικές πρωτοβουλίες και ιδίως ο Αλέξης Τσίπρας, που είναι πρώην πρωθυπουργός».
Σε ερώτηση για το εάν θα παραβρεθεί στην ομιλία του την Παρασκευή, στο πλαίσιο του συνεδρίου του «Economist», απάντησε: «Είμαι παρών σε όλες τις παρουσίες του Αλέξη Τσίπρα και στις εκδηλώσεις του Ινστιτούτου, αλλά στην ομιλία της Παρασκευής δεν θα παραβρεθώ γιατί θα είμαι σε περιοδεία. Θα είναι όμως εκπρόσωπος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας».
Ο κοινός παρονομαστής και στις τρεις περιπτώσεις προέδρων είναι ένας: ο Αλέξης Τσίπρας παραμένει η βαριά σκιά πάνω από τον ΣΥΡΙΖΑ. Είτε ως ηγέτης, είτε ως «πρώην», είτε ως σύμβολο, επηρεάζει τα πάντα. Όποιος προσπαθεί να δημιουργήσει νέα σελίδα χωρίς να τον υπολογίσει, σύντομα πληρώνει το τίμημα. Όποιος προσπαθεί να τον «συμπεριλάβει», χάνει την αυτονομία του.
Και το ερώτημα είναι πλέον πολιτικό αλλά και υπαρξιακό για τον ΣΥΡΙΖΑ: μπορεί να υπάρξει ζωή μετά τον Τσίπρα; Ή μήπως το κόμμα είναι καταδικασμένο να αναπαράγει συνεχώς πρόσωπα που είτε τον αμφισβητούν και εξαφανίζονται είτε τον προσκυνούν και απορροφώνται;
Ο Σωκράτης Φάμελλος έχει μπροστά του έναν εξαιρετικά δύσκολο δρόμο. Οφείλει να αποδείξει ότι μπορεί να σταθεί ως αυτόνομος πολιτικός ηγέτης, όχι ως διαχειριστής της παρακαταθήκης Τσίπρα. Αν συνεχίσει να τον επικαλείται χωρίς να έχει πραγματική στήριξη, τότε απλώς επιβεβαιώνει το μοτίβο: και αυτός, όπως οι προηγούμενοι, θα «φαγωθεί» σιωπηλά από την παρουσία του «ανθρώπου που ποτέ δεν έφυγε».
