Ο Διονύσης Σαββόπουλος υπήρξε κάτι πολύ περισσότερο από ένας τραγουδοποιός. Ήταν ένα ολόκληρο κεφάλαιο της σύγχρονης ελληνικής κουλτούρας· ένας καλλιτέχνης που συνδύασε την ποίηση, τη μουσική, τη σάτιρα και την κοινωνική παρατήρηση, αφήνοντας ανεξίτηλο αποτύπωμα στις ψυχές και στη σκέψη των Ελλήνων. Γεννημένος στη Θεσσαλονίκη το 1944, σπούδασε νομικά, αλλά η καρδιά του ανήκε αλλού: στη μουσική και στον στίχο.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’60 κατεβαίνει στην Αθήνα, κουβαλώντας τη φλόγα της νεότητας, του ανήσυχου πνεύματος και μιας βαθιάς αγάπης για το λαϊκό και το ρεμπέτικο τραγούδι. Από τα πρώτα του κιόλας άλμπουμ, όπως το «Φορτηγό» και το «Περιβόλι του τρελλού», έδειξε πως δεν θα είναι ποτέ «ένας ακόμη τραγουδοποιός». Ο λόγος του είχε σαφήνεια, ειρωνεία, κοινωνικό βάθος και πολιτισμική ρίζα.
Η φωνή της εποχής και των εποχών
Ο Σαββόπουλος μιλούσε για τον Έλληνα όπως κανείς άλλος. Όχι μέσα από συνθήματα, αλλά μέσα από εικόνες, ιστορίες και αλληγορίες. Ενώ άλλοι προσπαθούσαν να εκφράσουν τη γενιά τους, εκείνος περιέγραφε το ίδιο το ελληνικό φαντασιακό· τη σχέση μας με τη μνήμη, την ιστορία, τη θρησκεία, την ελευθερία.
Στα χρόνια της δικτατορίας, τα τραγούδια του έγιναν σημείο αναφοράς για μια ολόκληρη νεολαία που αναζητούσε φωνή. Χωρίς να είναι ποτέ «κομματικός» δημιουργός, υπήρξε πολιτικός με την ευρύτερη έννοια – ένας στοχαστής που μετουσίωνε την επικαιρότητα σε τέχνη. Ο «Μπάλλος», οι «Αχαρνής», το «Βρώμικο ψωμί» έγιναν έργα-σταθμοί, ικανά να συνοψίσουν μια ολόκληρη εποχή σε λίγους στίχους.
Η μουσική του διαδρομή υπήρξε πολυεπίπεδη. Συνδύασε το ροκ και τη φολκ παράδοση με τη βυζαντινή μελωδία και το λαϊκό τραγούδι, δημιουργώντας ένα είδος απολύτως προσωπικό και ταυτόχρονα βαθιά ελληνικό. Με επιρροές από τον Ντίλαν, τον Θεοδωράκη, τον Βαμβακάρη και τον Σολωμό, ο Σαββόπουλος κατόρθωσε να φτιάξει μια γλώσσα όπου συνυπήρχαν το αρχαίο και το μοντέρνο, το ιερό και το καθημερινό.
Το κοινό τον ακολούθησε πιστά. Οι συναυλίες του δεν ήταν απλώς μουσικές βραδιές, αλλά τελετές επικοινωνίας. Από τη «Ρεζέρβα» και τα «Τραπεζάκια έξω» μέχρι τα «Χατζή μπαχτσέδες» και τις εμφανίσεις στο Ηρώδειο, ο Νιόνιος υπήρξε πάντα παρών, ανανεώνοντας διαρκώς τη σχέση του με το κοινό του.
Η τέχνη πέρα από τα στρατόπεδα
Η σχέση του Σαββόπουλου με την πολιτική υπήρξε συχνά αντικείμενο έντονων συζητήσεων. Νέος, είχε ταχθεί κατά της δικτατορίας και βρέθηκε στη φυλακή – και μάλιστα δύο φορές. Μεταπολιτευτικά, συνεργάστηκε με πολιτιστικούς θεσμούς, πήρε θέση υπέρ δημοκρατικών αρχών και υπήρξε ενεργός σχολιαστής της κοινωνικής ζωής.
Ωστόσο, δεν δίστασε να διαφοροποιηθεί από τα κυρίαρχα ρεύματα της Αριστεράς, ειδικά όταν πίστευε ότι η κοινωνία έπρεπε να στραφεί σε νέες αξίες. Το ότι υποστήριξε, κατά καιρούς, κυβερνητικές επιλογές ή εξέφρασε θετικές γνώμες για πρόσωπα όπως ο Κώστας Καραμανλής ή ο Κυριάκος Μητσοτάκης, του στοίχισε επικρίσεις από παλιούς θαυμαστές. Ο ίδιος όμως έλεγε: «Η τέχνη οφείλει να βλέπει πέρα από τα στρατόπεδα».
Με τον δικό του τρόπο, συνέχισε να λειτουργεί ως καθρέφτης της κοινωνίας. Όπως έλεγε σε μία από τις τελευταίες του συνεντεύξεις: «Η Ελλάδα είναι μια χώρα που συνενώνει τα αντίθετα – και εγώ δεν είμαι παρά ένα μικρό της κομμάτι».
Μνήμη και παρακαταθήκη
Ο θάνατός του κλείνει οριστικά μια εποχή. Με τον Σαββόπουλο φεύγει ο τελευταίος μιας γενιάς που διαμόρφωσε το πολιτισμικό DNA της μεταπολίτευσης. Η παρακαταθήκη του, όμως, μένει ζωντανή: ένας τρόπος να βλέπουμε τον κόσμο με ευαισθησία, αυτογνωσία και –πάνω απ’ όλα– με χιούμορ.
Τα τραγούδια του εξακολουθούν να μιλούν στις νεότερες γενιές: «Ας κρατήσουν οι χοροί», «Η συννεφούλα», «Ζήτω το ελληνικό τραγούδι», «Η Δημοσθένους λέξις». Κάθε στίχος του μοιάζει να γράφτηκε χθες, σε μια Ελλάδα που παλεύει πάντα να ισορροπήσει ανάμεσα στο παλιό και το καινούργιο.
Ο Διονύσης Σαββόπουλος δεν ήταν ποτέ «εύκολος». Ήταν αυθεντικός, ανατρεπτικός, πολυσύνθετος. Ένας καλλιτέχνης που δεν χώρεσε σε ταμπέλες, γιατί ακριβώς πίστευε πως «η ζωή είναι πιο μεγάλη από τα κουτάκια μας».
Και τώρα που «εκεί ψηλά στη συννεφούλα» ίσως ξαναπαίζει με την κιθάρα του, η Ελλάδα μοιάζει να τον ακούει όπως πάντα: με συγκίνηση, χαμόγελο και μια αίσθηση ευγνωμοσύνης για το δώρο που της άφησε.
«Ας κρατήσουν οι χοροί, κι όποιος θέλει ας έρθει εδώ. Όλα είναι δρόμος».
