Σαν σήμερα, 10 Νοεμβρίου 1938, έσβησε στο παλάτι Ντολμάμπαχτσε της Κωνσταντινούπολης ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ο άνθρωπος που άλλαξε για πάντα τη φυσιογνωμία της Τουρκίας.
Ο Κεμάλ ήταν 57 ετών, όταν το ρολόι στο δωμάτιό του σταμάτησε στις 09:05, η ώρα που μέχρι σήμερα την 10η Νοεμβρίου παγώνει ολόκληρη η Τουρκία. Ένας λαός σιωπά για ένα λεπτό, αποδίδοντας τιμή στον πατέρα του «έθνους», στον άνθρωπο που ύψωσε μια νέα χώρα μέσα απ’ τα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο Κεμάλ ήταν γόνος αξιωματικού από τη Θεσσαλονίκη και είχε ήδη προλάβει να περάσει στην Ιστορία πριν καν κλείσει τα πενήντα του. Από τους Βαλκανικούς Πολέμους και τη Μάχη της Καλλίπολης, μέχρι τη Συνθήκη της Λωζάνης και την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, η διαδρομή του ήταν θύελλα και ανατροπή μαζί. Είχε το χάρισμα του στρατηγού και την αλαζονεία του οραματιστή. Για τους Τούρκους ήταν ο «σωτήρας», για τους Έλληνες το σύμβολο της Μικρασιατικής Καταστροφής. Και για την Ιστορία, ένας από τους πιο ριζοσπαστικούς μεταρρυθμιστές του 20ού αιώνα.
Από τα τέλη του 1937 η υγεία του κλονίστηκε σοβαρά και η κίρρωση του ήπατος, αποτέλεσμα της έντονης κατανάλωσης αλκοόλ, τον εξάντλησε. Δεν μπορούσε πια να ανέβει τις σκάλες του παλατιού χωρίς βοήθεια. Οι γιατροί του δεν κατάφεραν να αναχαιτίσουν την πορεία της νόσου. Έτσι, το πρωί της 10ης Νοεμβρίου, στις 09:05, ο Ατατούρκ πέθανε, βυθίζοντας τη χώρα του σε πένθος.
Η κηδεία του είχε τη λαμπρότητα αυτοκρατορικού τελετουργικού. Δεκαεπτά κράτη εκπροσωπήθηκαν στην Άγκυρα, όπου ετάφη αρχικά στο Μουσείο Εθνογραφίας. Το 1953, τα λείψανά του μεταφέρθηκαν στο Ανιτκάμπιρ, το μεγαλοπρεπές μαυσωλείο που δεσπόζει στην τουρκική πρωτεύουσα, το νέο «ιερό» μιας κοσμικής θρησκείας που ο ίδιος θεμελίωσε.
Η μεταρρυθμιστική του πολιτική υπήρξε ριζική: κατάργησε το χαλιφάτο, απαγόρευσε το φέσι, επέβαλε το λατινικό αλφάβητο, καθιέρωσε την ισότητα των φύλων και έθεσε την εκπαίδευση υπό τον έλεγχο του κράτους. Εισήγαγε έναν εκκοσμικευμένο τρόπο ζωής, φέρνοντας τη χώρα πιο κοντά στη Δύση. Όμως ο εκσυγχρονισμός του είχε και αυταρχική σφραγίδα: μονοκομματισμός, φίμωση αντιπολίτευσης, προσωπολατρία. Η Τουρκία έγινε σύγχρονη, αλλά όχι ελεύθερη.
Για την Ελλάδα, η σκιά του Ατατούρκ είναι διπλή. Από τη μια, ο εθνικός ηγέτης που σήμανε τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον ξεριζωμό. Από την άλλη, η αφετηρία μιας γειτονικής χώρας που από τότε κινείται ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, καθορίζοντας και τη δική μας πορεία. Σε γενικές γραμμές η ιστορία του Ατατούρκ συμπυκνώνει το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την απαρχή της νέας γεωπολιτικής εποχής στην Ανατολική Μεσόγειο, μιας εποχής που ζούμε ακόμα.
Ο Κεμάλ πέθανε με την πεποίθηση πως άφηνε πίσω του ένα κράτος δυτικού τύπου, δυναμικό και ενωμένο. Ο χρόνος απέδειξε ότι η Τουρκία συνέχισε να παλεύει με τα ίδια διλήμματα που εκείνος προσπάθησε να λύσει, την ισορροπία ανάμεσα στη θρησκεία και τον εκσυγχρονισμό, τη Δύση και την Ανατολή, το στρατό και τη δημοκρατία.
Σαν σήμερα, λοιπόν, θυμόμαστε τον άνθρωπο που άλλαξε τη ροή της Ιστορίας στην Ανατολή. Τον ηγέτη που για άλλους υπήρξε απελευθερωτής και για άλλους καταστροφέας. Και ίσως, πέρα από κάθε εθνικό συναίσθημα, μένει ένα μόνο σταθερό συμπέρασμα, πως κανένας θάνατος μεγάλου ηγέτη δεν σημαίνει πραγματικό τέλος, είναι απλώς η αρχή ενός νέου κεφαλαίου που οι λαοί συνεχίζουν να...γράφουν.
