Σαν σήμερα, Δεκαπενταύγουστο του 1940, η μέρα ξεκίνησε σαν γιορτή. Τήνος. Από τα χαράματα, τα σκαριά των καϊκιών και των ατμόπλοιων έφερναν κόσμο απ’ όλο το Αιγαίο.
Μανάδες με μαντίλια στο κεφάλι, ναυτικοί με τα λευκά τους, στρατιώτες με άδεια, παιδιά που κρατούσαν κεριά. Όλοι ανηφόριζαν στον ναό της Μεγαλόχαρης, να γονατίσουν μπροστά στην εικόνα. Κανείς δεν ήξερε ότι εκείνη η μέρα θα γραφόταν με αίμα στα βιβλία της Ιστορίας.
Στο λιμάνι, αγκυροβολημένο, στεκόταν το καμάρι του ελληνικού στόλου: το καταδρομικό «Έλλη». Ένα πλοίο-σύμβολο για το Ναυτικό μας, με καθαρά γυαλισμένες κουπαστές, σημαίες υψωμένες και πλήρωμα στην υπηρεσία αλλά και στο πνεύμα της γιορτής. Οι ναύτες είχαν βάρδια αλλά περίμεναν κι εκείνοι την τελετή. Το ρολόι έδειχνε περίπου 8:25 το πρωί.
Ξαφνικά, κάτω από την ήρεμη επιφάνεια του λιμανιού, γλιστρούσε σιωπηλά ένας ατσάλινος επισκέπτης που δεν είχε καμία διάθεση να προσκυνήσει. Ήταν το ιταλικό υποβρύχιο Delfino. Οι εντολές του ξεκάθαρες: να προκαλέσει πλήγμα που θα έστελνε μήνυμα. Δεν υπήρχε επίσημος πόλεμος, όχι ακόμα. Υπήρχε, όμως, η βαριά σκιά της κλιμακούμενης έντασης. Η Ιταλία του Μουσολίνι ήθελε να δείξει τα δόντια της.
Μέσα σε δευτερόλεπτα, η θάλασσα σκίστηκε. Μια τορπίλη έφυγε από το υποβρύχιο και κατευθύνθηκε με αλάνθαστη πορεία. Το πλήγμα ήταν καίριο. Το «Έλλη» τραντάχτηκε, μια δυνατή έκρηξη ακούστηκε σε όλο το λιμάνι. Στήλες καπνού και φωτιάς υψώθηκαν. Οι άνθρωποι που λίγα λεπτά πριν περπατούσαν στο μόλο κοιτούσαν αποσβολωμένοι, χωρίς να μπορούν να καταλάβουν αμέσως τι είχε συμβεί.
Οι ναύτες πάλεψαν να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους. Άλλοι έτρεχαν να σώσουν τραυματίες, άλλοι προσπαθούσαν να περιορίσουν τη ζημιά, να εμποδίσουν το πλοίο να βυθιστεί αμέσως. Αλλά η μοίρα είχε ήδη αποφασιστεί. Μέσα σε λίγα λεπτά, το υπερήφανο «Έλλη» γέρνει επικίνδυνα. Οι φωνές του πλήρωματος, τα ουρλιαχτά, οι σειρήνες, μπλέκονταν με τις ψαλμωδίες από τον ναό που συνέχιζαν χωρίς να γνωρίζουν τι γινόταν λίγα μέτρα πιο κάτω.
Εννέα Έλληνες ναύτες δεν θα ξαναγύριζαν σπίτι τους. Δεκάδες άλλοι τραυματίστηκαν. Η θάλασσα της Τήνου, συνήθως ήσυχη και γιορτινή τον Δεκαπενταύγουστο, είχε γεμίσει λάδια, συντρίμμια, και σιωπηλά πτώματα. Η μυρωδιά του καμένου μετάλλου και του καπνού σκέπαζε τον αέρα.
Κι όμως, η κυβέρνηση της εποχής δεν αντέδρασε όπως θα περίμενε κανείς. Επισήμως, δεν κατονομάστηκε η Ιταλία. Το καθεστώς Μεταξά δεν ήθελε να δώσει στον Μουσολίνι το πρόσχημα για άμεση σύρραξη. Αλλά όλοι ήξεραν. Από τον πιο απλό ψαρά μέχρι τον τελευταίο αξιωματικό, οι φήμες και οι πληροφορίες έλεγαν το ίδιο: η Ιταλία χτύπησε. Το ελληνικό κοινό, ήδη καχύποπτο, έβλεπε καθαρά το μήνυμα: «Ερχόμαστε».
Η στιγμή αυτή δεν ήταν ένα απλό ναυτικό επεισόδιο. Ήταν το προανάκρουσμα του πολέμου που θα ερχόταν δυο μήνες αργότερα. Οι εφημερίδες της εποχής, με όσο τολμηρό τίτλο μπορούσαν να τυπώσουν, μιλούσαν για «άνανδρη επίθεση». Οι φωτογραφίες του βυθισμένου «Έλλη» και των τραυματιών συγκλόνισαν τον κόσμο.
Αν βρεθείς σήμερα στην Τήνο και κλείσεις τα μάτια, ίσως ακούσεις ακόμη το μεταλλικό τρίξιμο του πλοίου, τα σφυρίγματα των ναυτών, το βουητό της έκρηξης. Ίσως δεις με το μυαλό σου το στιγμιότυπο:η εικόνα της Μεγαλόχαρης να λιτανεύεται και λίγα μέτρα πιο κάτω, στον μόλο, η θάλασσα να καταπίνει ένα ελληνικό πολεμικό.
Η επίθεση στο «Έλλη» έμεινε χαραγμένη όχι μόνο στην ιστορία αλλά και στην ψυχή του λαού. Όταν, στις 28 Οκτωβρίου 1940, ο Ιωάννης Μεταξάς είπε το «Όχι», οι Έλληνες που πήγαιναν στο μέτωπο είχαν ακόμη νωπές τις εικόνες της Τήνου. Ήξεραν ότι το αίμα των ναυτών δεν είχε ξεχαστεί. Κι όταν τα ελληνικά στρατεύματα πέρασαν στην αντεπίθεση στην Πίνδο, για πολλούς το «Έλλη» ήταν μέσα στην καρδιά τους σαν άτυπο πολεμικό λάβαρο.
Σήμερα, κάθε Δεκαπενταύγουστο, η Τήνος δεν γιορτάζει μόνο τη Μεγαλόχαρη. Θυμάται κι εκείνη την αυγή που η γιορτή σκιάστηκε από τον πόλεμο πριν καν αυτός ξεκινήσει επίσημα. Κι είναι αυτός ο συνδυασμός - η πίστη και η θυσία - που κάνει την ιστορία του «Έλλη» κάτι παραπάνω από ένα στρατιωτικό γεγονός. Είναι μια υπενθύμιση ότι, πολλές φορές, η Ιστορία αλλάζει ρότα μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, με έναν ήχο που ξεκινά σιωπηλά από τα βάθη και τελειώνει με μια έκρηξη στην επιφάνεια.
