Η εκλογή του Κάρολ Ναβρότσκι στην προεδρία της Πολωνίας αποτελεί έναν ακόμα κρίκο στην αλυσίδα της ενίσχυσης των ακροδεξιών και ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων στην Ευρώπη. Ο Ναβρότσκι καλλιέργησε προεκλογικά την εικόνα ενός «σκληρού πατριώτη», προβάλλοντας τη φυσική του δύναμη και τον εθνικιστικό του λόγο, ενώ ταυτόχρονα έταξε αποκατάσταση της «παραδοσιακής πολωνικής ταυτότητας» και αυστηρότερη στάση απέναντι στην ΕΕ.
Ο χαρακτηρισμός του ως «νταή» ευρωσκεπτικιστή δεν είναι υπερβολικός. Το πρόγραμμά του περιλαμβάνει έντονη κριτική στις Βρυξέλλες, υποστήριξη της υπεροχής του εθνικού δικαίου έναντι του ευρωπαϊκού και αντίθεση σε προγράμματα ενίσχυσης της μετανάστευσης ή της πράσινης μετάβασης. Το εκλογικό του σώμα δεν περιορίζεται στην παραδοσιακή Δεξιά, αλλά επεκτείνεται σε ευρύτερα στρώματα, που νιώθουν αποξενωμένα από τις πολιτικές ελίτ.
Η διαχείριση της μετανάστευσης υπήρξε αποσπασματική, με το βάρος να πέφτει δυσανάλογα σε χώρες της πρώτης γραμμής, χωρίς ουσιαστικό μηχανισμό αλληλεγγύης. Η πράσινη μετάβαση, παρότι οικολογικά αναγκαία, επιβλήθηκε χωρίς κοινωνική πρόνοια, δημιουργώντας αισθήματα αδικίας.
Παράλληλα, η επιβολή λιτότητας, ειδικά στον ευρωπαϊκό Νότο, αλλά και οι αντιφατικές πολιτικές για την ενέργεια και την ακρίβεια υπονόμευσαν την εμπιστοσύνη προς το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Σε αυτό το κενό αξιοπιστίας μπήκαν οι νέοι «λαϊκοί ηγέτες». Με απλές λέξεις, εθνικά σύμβολα και εύκολους εχθρούς, προσφέρουν στους πολίτες την αίσθηση πως «μιλούν τη γλώσσα τους».
Αποτέλεσμα να διαμορφώνεται μια ισχυρή πανευρωπαϊκή τάση αμφισβήτησης της ΕΕ ως πυλώνα φιλελεύθερης ολοκλήρωσης, παράλληλα με μια τάση ενίσχυσης του αυταρχικού εθνοκεντρικού λόγου και εχθρότητας στην πολυπολιτισμικότητα.
Η άνοδος Τραμπ λειτουργεί ως πολιτικός καταλύτης. Η ρητορική του για «εθνική κυριαρχία» και «αποδυνάμωση των παγκόσμιων θεσμών» βρίσκει απήχηση σε αυτούς που βλέπουν την ΕΕ ως απειλή στην εθνική τους αυτονομία. Επιπλέον, η όποια υποχώρηση του αμερικανικού ενδιαφέροντος για την ευρωπαϊκή ήπειρο ωθεί χώρες όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία σε αυτόνομες πορείες.
Οσον αφορά τη Ρωσία, η εικόνα είναι πιο σύνθετη. Ενώ η Πολωνία παραμένει ένα από τα πιο έντονα ρωσοφοβικά κράτη της ΕΕ, ακροδεξιά κόμματα άλλων χωρών ιστορικά έχουν δείξει ανοχή ή ακόμη και συμπάθεια προς τον αυταρχικό εθνικισμό του Πούτιν. Αν και ο Ναβρότσκι δύσκολα θα ακολουθήσει φιλορωσική πορεία, η γενική άνοδος των ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων μπορεί να αποδυναμώσει τη συνοχή της ΕΕ στο ουκρανικό ζήτημα και να ευνοήσει στρατηγικά τη Μόσχα.
Σε τελική ανάλυση, η εκλογή Ναβρότσκι σηματοδοτεί την ενίσχυση ενός ευρωπαϊκού ρεύματος που δεν είναι πια περιθωριακό. Η Ευρώπη εισέρχεται σε περίοδο πολιτικής πόλωσης, όπου η σύγκρουση μεταξύ φιλελεύθερου ευρωπαϊσμού και εθνοκεντρικού συντηρητισμού εντείνεται. Το ερώτημα είναι εάν η ΕΕ μπορεί να ανασυνταχθεί αυτοκριτικά, να ανακτήσει την κοινωνική νομιμοποίησή της και να διατηρήσει τη συνοχή και τη φιλελεύθερη ταυτότητά της σε έναν κόσμο που αλλάζει ταχύτατα.
