Οι σκέψεις και οι απόψεις του Ουμπέρτο Έκο βγαίνουν από τα σκονισμένα ράφια της παλιάς βιβλιοθήκης… Οι ρήσεις του για τον… στρατό των ηλιθίων, των λειτουργικά αναλφάβητων και των μεταμφιέσεων του φασισμού γίνονται περιγραφές κάποιων από τις ομάδες των διαδικτυακών φίλων μας.
Αυτών που καθημερινά ξιφουλκούν, φτύνοντας χολή και αίμα, με ύβρεις, φτηνά λόγια και χυδαιότητες στην αρένα του FB, του X, των social media. Ηταν εννέα χρόνια πριν, στις 19 Φεβρουαρίου του 2016 όταν πέθανε ο φιλόσοφος, στοχαστής και συγγραφέας, αφήνοντας πίσω του πλήθος παρεμβάσεων για τα ΜΜΕ και τις τεχνολογικές ανακαλύψεις.
Σκληρός στην κριτική του με τις νέες τεχνολογίες, αλλά και καινοτόμος για την εποχή του, καθώς ανύψωσε σε ακαδημαϊκό επίπεδο την ποπ κουλτούρα, γράφοντας δοκίμια για τα κόμικς, τον Τζέιμς Μποντ και την ποπ μουσική.
Οι απόψεις του Έκο για τους λειτουργικά αναλφάβητους και για τις «λεγεώνες των ηλιθίων» εκλήφθησαν ως προσβολές από αυτούς που θεώρησαν ότι τους αφορούν, κυρίως στον χώρο του ίντερνετ και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το μήνυμα, ωστόσο, ήταν ξεκάθαρο.
«Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν σε λεγεώνες ηλιθίων το δικαίωμα να μιλούν, ενώ κάποτε μιλούσαν μόνο σε ένα μπαρ μετά από ένα ποτήρι κρασί. Τότε δεν έκαναν κακό στους υπόλοιπους. Εκεί κάποιος τους έκοβε την κουβέντα, αλλά τώρα έχουν το ίδιο δικαίωμα να μιλούν με έναν νομπελίστα. Είναι η εισβολή των ηλιθίων», είπε το 2015.
Στον κόσμο των social media η είδηση και η αλήθεια «πνίγονται» κάτω από τόνους άλλων «ειδήσεων», τις οποίες, διαμέσου εκατομμυρίων ηλιθίων και μη, ο αναγνώστης προσλαμβάνει και, στη συνέχεια, συνδιαμορφώνει διαφορετικές τελικές εκδοχές και μεγάλο όγκο πληροφορίας. Με αυτόν τον τρόπο γεννήθηκε μια νέα δημοκρατία της κουλτούρας, μία νέα κοινωνική πραγματικότητα. Με το ίντερνετ οποιοσδήποτε μπορεί να γράψει οτιδήποτε απευθυνόμενος σε μία ευρεία ζώνη αναγνωστών και ταυτόχρονα να διαβάσει οτιδήποτε. Εξάλλου, η γοητεία του internet είναι η… αναρχία του.
Μίσος και ψεύδος
Μία μικρή περιήγηση στο FB και το X θα αναδείξει τα hashtag της ημέρας. Τέμπη, Novartis, υποκλοπές, εγκλήματα, βία. Εκεί ξεδιπλώνεται ο… πλούτος κάποιων εκ των χρηστών και το… μεγαλείο των ευφάνταστων «σκοτεινών» ισχυρισμών, των αγοραίων εκφράσεων, του μίσους και του ψεύδους. Είναι τα τρολ που δεν κουράζονται ποτέ να… εργάζονται και οι στρατοί τους.
«Υπάρχουν ηλίθιοι του ίντερνετ, όπως υπάρχουν και ηλίθιοι του walkman που τους βλέπουμε να χτυπιούνται και να ουρλιάζουν στις συναυλίες ροκ μουσικής», έλεγε το 1991 ο Ουμπέρτο Εκο. Μόνο που η κριτική του αποδεικνύεται ενδεχομένως πιο αθώα και πιο επιεικής από την ίδια την πραγματικότητα. Γιατί οι… κοινωνικοί διάλογοι του διαδικτύου σε πολλές περιπτώσεις αποπνέουν κακοσμία, σκοτάδι και φασισμό.
«”Ο αιώνιος φασισμός” μπορεί να επιστρέψει ακόμη και με τις πιο αθώες του μορφές. Το καθήκον μας είναι να το αποκαλύψουμε και να δείξουμε κάθε νέα μορφή του – κάθε μέρα, σε κάθε μέρος του κόσμου», έγραφε ο Ουμπέρτο Έκο, στο ομώνυμο έργο του.
Το άλλοθι
Φασιστικές πρακτικές και μέθοδοι βρίσκουν χώρο μέσα στις ιντερνετικές διαδικασίες, έχοντας μάλιστα εκ προοιμίου και το άλλοθι της ελευθερίας έκφρασης του μέσου.
Το 2017 στην Ελλάδα το 27% των ανθρώπων «διαγνώστηκαν» λειτουργικά αναλφάβητοι, δηλαδή, ενώ πήγαν στο σχολείο, δεν είχαν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν τις όποιες γνώσεις πήραν, με αποτέλεσμα αυτές να ξεχαστούν. Τμήμα αυτής της κατηγορίας βρήκε τη θέση του στα social media. Είτε γράφοντας είτε διαβάζοντας, υιοθετούν με ευκολία απόψεις και αφορισμούς του τύπου «συμμορίτες», «κατσαπλιάδες», «κρεμάλες», «ψόφο»…
O Έκο και η σχολή σκέψης της Μπολόνια είχαν δει τουλάχιστον πριν από 30 χρόνια τον κίνδυνο ο λειτουργικός αναλφαβητισμός να βρει κανάλι κανονικότητας στην κοινωνία.
Στο βιβλίο του «Ανάποδα σαν τον κάβουρα», μια συλλογή κειμένων μεταξύ 2000 και 2005, ο Ουμπέρτο Έκο έγραφε καυτηριάζοντας και τη χρήση του κινητού τηλεφώνου: «Ο ηλίθιος, ο οποίος δίπλα μας ακριβώς μέσα στο τρένο κανονίζει τις οικονομικές του δοσοληψίες φωναχτά, στην πραγματικότητα επιδεικνύεται με ένα καπέλο από φτερά και ένα πολύχρωμο δαχτυλίδι στο πέος». Κάπως έτσι επιδεικνύεται από κάποιους η δήθεν γνώση και η άποψη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
