Ένας 22χρονος νοσηλεύεται διασωληνωμένος σε νοσοκομείο της Αττικής, ύστερα από ένα επικίνδυνο διαδικτυακό challenge. Ο νεαρός επιχείρησε να καταπιεί ένα ολόκληρο μπέργκερ χωρίς να το μασήσει. Οι αεραγωγοί του έκλεισαν, κατέρρευσε και τώρα δίνει μάχη για τη ζωή του.
Ως είδηση μας αφήνει ένα σφίξιμο στο στομάχι, επειδή δεν είναι ο πρώτος και, δυστυχώς, δύσκολα θα είναι ο τελευταίος. Τα λεγόμενα παιχνίδια θανάτου στα social media πληθαίνουν, με ανήλικους, έφηβους, ακόμα και φοιτητές να μιμούνται επικίνδυνες «προκλήσεις» για λίγα δευτερόλεπτα δόξας στο διαδίκτυο.
Το φαινόμενο έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Από το «blackout challenge» του TikTok, όπου οι συμμετέχοντες προκαλούσαν εσκεμμένα ασφυξία, μέχρι δοκιμασίες κατανάλωσης υπερβολικών ποσοτήτων φαγητού ή αλκοόλ, οι πλατφόρμες γεμίζουν καθημερινά με βίντεο που μετατρέπουν το ρίσκο που φτάνει στον θάνατο σε διασκέδαση. Κι όμως, πίσω από τα views, τα likes και τα emojis, κρύβεται μια απλή αλλά τρομακτική αλήθεια, και είναι η ανάγκη για αποδοχή.
«Ο γιος μου μού είπε: “Θα το κάνω, γιατί όλοι το κάνουν. Αν δεν το κάνω, ποιος θα με δει;”» αφηγείται μια μητέρα από τα βόρεια προάστια. «Δεν πρόλαβα να του πω “Όχι”, γιατί για εκείνον ήταν αστείο. Μέχρι που είδα το ασθενοφόρο». Το διαδίκτυο έχει μετατραπεί για πολλούς νέους σε καθρέφτη αυτοεκτίμησης. Όσο περισσότεροι σε βλέπουν, τόσο περισσότερο «υπάρχεις».
Η ψυχολογία εξηγεί μέρος της συμπεριφοράς: η εφηβεία και τα πρώτα είκοσι χρόνια συνδέονται με αυξημένη επιθυμία για ρίσκο και κοινωνική επιβεβαίωση. Στα νεαρά μυαλά, η άμεση ανταμοιβή που φέρνει ένα viral βίντεο ενεργοποιεί κυκλώματα ανταμοιβής και μειώνει την ικανότητα να εκτιμηθούν μακροπρόθεσμες συνέπειες. Επιπλέον, η αίσθηση του «ανήκειν» συχνά υπερτονίζεται και η συμμετοχή σε μια τάση γίνεται τρόπος να επιβεβαιώσεις τη θέση σου μέσα σε μια ομάδα.
Πολλοί νέοι δεν αναζητούν απλώς αναγνωρισιμότητα, θέλουν να νιώσουν ότι ανήκουν κάπου. «Στο σχολείο ή στη σχολή, όλοι βλέπουμε τα ίδια βίντεο», λέει ο 19χρονος Ανδρέας. «Αν δεν δοκιμάσεις, είσαι εκτός. Δεν είναι ότι θέλω να πάθω κάτι, απλώς δεν θέλω να φαίνομαι φοβητσιάρης». Το αίσθημα του ανήκειν γίνεται ισχυρότερο από τη φωνή της λογικής.
Εκρηκτικό μείγμα
Ο ρόλος των προτύπων είναι κρίσιμος. Όταν διάσημοι χρήστες ή δημοφιλείς δημιουργοί συμμετέχουν σε επικίνδυνες δοκιμασίες, η εντύπωση ότι επιτρέπεται να το δοκιμάσεις πολλαπλασιάζεται. Οι πλατφόρμες συχνά προβάλλουν περιεχόμενο χωρίς επαρκή έλεγχο για την επικινδυνότητα. Σε συνδυασμό με την ιδέα ότι το ρίσκο είναι «cool» ή «τόλμη», δημιουργείται ένα μείγμα που οδηγεί σε επικίνδυνες επιλογές.
Σε επίπεδο κοινωνίας, η γρήγορη μετάδοση των τάσεων καθιστά δύσκολη την πρόληψη. Μια πρόκληση μπορεί να διαδοθεί διεθνώς μέσα σε λίγες ώρες· από τη στιγμή που θα αποκτήσει δυναμική, η απόσυρσή της ή η προειδοποίηση γίνεται πιο σύνθετη. Παράλληλα, πολλές οικογένειες μαθαίνουν για την επικίνδυνη τάση όταν ήδη έχει προκαλέσει ζημιά, γεγονός που επιβαρύνει την ικανότητα έγκαιρης παρέμβασης.
Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί καλούνται να αντιδράσουν με πρακτικότητα, όχι πανικό. Η αποφυγή υποτιμητικών απαγορεύσεων και η προώθηση συζητήσεων θεωρούνται πιο αποτελεσματικές στρατηγικές: να μιλάμε για το τι βλέπουν τα παιδιά, να εξηγούμε γιατί κάτι είναι επικίνδυνο, να ενθαρρύνουμε την κριτική σκέψη πριν από τη μίμηση. Η εκπαίδευση στη χρήση των social media, δηλαδή να αναγνωρίζεις πώς δουλεύει το «virality», ποια είναι τα όρια και ποιες οι πιθανές συνέπειες, μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο πρόληψης.
Επίσης σημαντικό είναι να προσφερθούν εναλλακτικές πηγές αναγνώρισης: αθλητικές δραστηριότητες, εθελοντισμός, δημιουργικά πρότζεκτ και ομαδικές εμπειρίες που δίνουν νόημα και επιτυχία χωρίς ρίσκο. Όταν η αυτοεκτίμηση δεν εξαρτάται από το επόμενο βίντεο, μειώνεται και η ανάγκη για επικίνδυνες δοκιμασίες.
Οι πλατφόρμες έχουν ευθύνη στην προώθηση περιεχομένου που ενδέχεται να ενθαρρύνει την αυτοβλάβη ή τον κίνδυνο, ενώ παράλληλα πρέπει να υπάρχει αυστηρότερος έλεγχος και οι μηχανισμοί αναφοράς θα πρέπει να γίνονται πιο ευδιάκριτοι και αποτελεσματικοί. Σε μικρότερο επίπεδο, κάθε κοινότητα, σχολείο, σύλλογος, οικογένεια, μπορεί να δημιουργήσει κανόνες επικοινωνίας που να προλαμβάνουν την επιπόλαιη μίμηση.
Θέμα συνείδησης
Το τελευταίο είναι το σημαντικότερο, όταν η μίμηση ενός αστείου στο feed μπορεί να οδηγήσει σε νοσοκομείο, τότε η συνολική στάση μας απέναντι στην ψηφιακή κουλτούρα χρειάζεται επανεξέταση. Η απάντηση δεν είναι η πλήρης αποσύνδεση, αλλά η συνειδητή χρήση και η ικανότητα να ξεχωρίζουμε το παιχνίδι από τον κίνδυνο. Κάθε νέα τάση πρέπει να αξιολογείται με την ίδια σοβαρότητα με κάθε φυσικό ρίσκο: γιατί στο τέλος, κανένα like δεν αξίζει περισσότερο από μια ζωή.
Το περιστατικό του 22χρονου, όσο τραγικό κι αν είναι, ίσως λειτουργήσει ως καμπανάκι. Οι «προκλήσεις» θα συνεχίσουν να υπάρχουν, αυτό που πρέπει να αλλάξει είναι η διάθεση να τις ακολουθούμε τυφλά. Γιατί καμία διαδικτυακή αποδοχή δεν αξίζει περισσότερο από μια ανάσα.
