Η 7η Οκτωβρίου 2023 θα μείνει χαραγμένη ως μια μαύρη επέτειος στη σύγχρονη ιστορία της Μέσης Ανατολής. Η σφαγή Ισραηλινών αμάχων από τη Χαμάς δεν ήταν μόνο ένα απάνθρωπο τρομοκρατικό χτύπημα, ήταν ένα γεωπολιτικό σοκ, που άλλαξε ριζικά τους συσχετισμούς δυνάμεων, εκθέτοντας την πλάνη των υπολογισμών του Ιράν και των πληρεξουσίων του.
Η επίθεση σχεδιάστηκε για να τορπιλίσει τη διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας και να αναζωογονήσει τον λεγόμενο Αξονα της Αντίστασης (Ιράν, Χεζμπολάχ, Χαμάς, Χούθι). Ομως, όπως επισημαίνει το Center for Strategic and International Studies, το αποτέλεσμα ήταν το ακριβώς αντίθετο: Η σύγκρουση λειτούργησε ως «καταλύτης» για μια νέα γεωπολιτική αναδιάταξη, αποδυναμώνοντας τις ίδιες τις δυνάμεις που την προκάλεσαν.
Η ισραηλινή αντεπίθεση είχε ως κύριο στόχο την εξάλειψη της στρατιωτικής και διοικητικής δομής της Χαμάς. Η οργάνωση υπέστη βαρύτατα πλήγματα: καταστροφή υποδομών, εξόντωση ηγετικών στελεχών και απώλεια του ελέγχου του μεγαλύτερου μέρους της Γάζας. Αν και η ιδεολογία της δεν εξαφανίζεται, η στρατιωτική της ισχύς έχει καταρρεύσει και μαζί της η ικανότητα του Ιράν να τη χρησιμοποιεί ως αιχμή του δόρατος στη σύγκρουσή του με το Ισραήλ.
Η Χεζμπολάχ, από την πλευρά της, επέλεξε συνειδητά να μην εμπλακεί σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο. Όπως σημειώνει το International Institute for Strategic Studies, ο Λίβανος δεν θα άντεχε μια νέα καταστροφή και η Χεζμπολάχ αναγκάστηκε να περιοριστεί σε επιθέσεις χαμηλής έντασης, προκειμένου να επιβιώσει. Αυτή η αυτοσυγκράτηση επιβεβαιώνει ότι ο Αξονας δεν είναι ένα ενιαίο, άτρωτο μέτωπο, αλλά μια εύθραυστη συμμαχία αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων.
Ακόμη και στο ίδιο το Ιράν φάνηκαν τα όριά του. Οι επιθέσεις του εναντίον του Ισραήλ παρέμειναν συμβολικές. Η Τεχεράνη απέφυγε μια ευθεία αναμέτρηση, αποδεικνύοντας ότι δεν είναι έτοιμη να ρισκάρει έναν πόλεμο, που θα απειλούσε την ίδια της την περιφερειακή επιρροή.
Το αφήγημα της Άγκυρας
Η Τουρκία του Ερντογάν επιχείρησε να εκμεταλλευτεί τη σύγκρουση προβάλλοντας τον εαυτό της ως τον «προστάτη των Παλαιστινίων» και τον ηγέτη του σουνιτικού κόσμου. Όμως, όπως αναλύει το Hoover Institution, η τουρκική εξωτερική πολιτική μετά το 2023 έχει μετατραπεί σε καθαρά συναλλακτική: εργαλειοποιεί τις κρίσεις, χωρίς σταθερές συμμαχίες, επιδιώκοντας βραχυπρόθεσμα πολιτικά οφέλη.
Η Άγκυρα επιχείρησε να επανακάμψει ως ρυθμιστής στη Μέση Ανατολή, όμως συνάντησε ισχυρή αντίσταση από την Αίγυπτο, τα ΗΑΕ και τη Σαουδική Αραβία, που βλέπουν με καχυποψία τη ρητορική της και τις σχέσεις της με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Όπως επισημαίνει το Middle East Institute, η τουρκική στρατηγική «προστασίας» των Παλαιστινίων περισσότερο εξυπηρετεί τις δικές της φιλοδοξίες παρά την πραγματική υπόθεση της ειρήνης.
Το αποτέλεσμα είναι ότι ο Ερντογάν ενίσχυσε μεν τον ρόλο του, αλλά με τη Δύση να τον παρακολουθεί καχύποπτα και τον αραβικό κόσμο να κρατά αποστάσεις απ’ αυτόν.
Η επέτειος της 7ης Οκτωβρίου δεν υπενθυμίζει μόνο μια ανείπωτη τραγωδία. Υπενθυμίζει επίσης τη στρατηγική αυταπάτη όσων πίστεψαν ότι η τρομοκρατία, ο φανατισμός και οι ένοπλοι πληρεξούσιοι μπορούν να επιβάλουν γεωπολιτικές λύσεις. Η επίθεση της Χαμάς:
–Αποδυνάμωσε τις οργανώσεις της «αντίστασης» και αποκάλυψε τα ρήγματα του ιρανικού άξονα.
–Ενίσχυσε τη στρατηγική συνεργασία Ισραήλ-μετριοπαθών αραβικών κρατών.
–Εβαλε στο κάδρο της καχυποψίας την Τουρκία, που απέτυχε να κεφαλαιοποιήσει την κρίση.
Όπως σημειώνει το Chatham House, η Μέση Ανατολή εισέρχεται σε μια εποχή «ελεγχόμενης αστάθειας», όπου οι δυνάμεις του θρησκευτικού εξτρεμισμού έχουν δεχθεί ένα βαρύτατο στρατηγικό πλήγμα, αλλά το πολιτικό κενό που αφήνουν παραμένει επικίνδυνα ανοιχτό.
Έναν χρόνο μετά τη σφαγή, η αλήθεια είναι ξεκάθαρη: Ο Αξονας της Αντίστασης έπεσε θύμα της ίδιας του της αλαζονείας και η ιστορία θυμίζει πως όποιος παίζει με τη φωτιά της τρομοκρατίας τελικά καίγεται ο ίδιος!
