Η Τεχεράνη αναζωπυρώνει έναν ετεροβαρή, μονόπλευρο «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων», ο οποίος όμως για πρώτη φορά αποκτά αμιγώς ασύμμετρα χαρακτηριστικά, με επίθεση μίας εξτρεμιστικής ομάδας στο ίδιο το κράτος του Ισραήλ, ενώ τις τρεις τελευταίες δεκαετίες παρακολουθούσαμε κάτι διαφορετικό.
Η στρατηγική της «επιθετικής άμυνας» του Ιράν θεμελιώθηκε από τον υποστράτηγο Κασέμ Σουλεϊμανί, ο οποίος είχε δολοφονηθεί με εντολή του τότε Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, στις 3 Ιανουαρίου του 2020, σε μία επίθεση με drone. Σύμφωνα με τις επιταγές του στρατηγικού αυτού δόγματος, η Τεχεράνη είναι σταθερά και στρατηγικά προσανατολισμένη στην εργαλειακή αξιοποίηση των πολυάριθμων σιιτικών πληθυσμών της Μέσης Ανατολής, έτσι ώστε να μπορεί να πιέζει έμμεσα και να πλήττει χώρες με τις οποίες δεν διατηρεί χερσαία ή θαλάσσια σύνορα.
Ετσι, για παράδειγμα, μπορούσε –και παλαιότερα– να επιτίθεται στο Ισραήλ μέσω της Χεζμπολάχ του Λιβάνου (εμπλοκή της οποίας και στην παρούσα φάση της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης φοβούνται όλοι οι διεθνείς αναλυτές, ενώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως αν κάτι τέτοιο συμβεί θα είναι από τις λίγες φορές που μια σουνιτική –όπως η Χαμάς– και μια σιιτική οργάνωση, αμφότερες ακραίες, θα χτυπούν ταυτόχρονα στα πεδία των μαχών τον κοινό «εχθρό») και στη Σαουδική Αραβία μέσω των σιιτών ανταρτών Χούτι της βορειοδυτικής Υεμένης. Βλέπουμε, δηλαδή, την Τεχεράνη να εφαρμόζει τη «στρατηγική της έμμεσης προσέγγισης» του Liddell Hart, καθώς, χωρίς να θέλει η ίδια να εμπλακεί άμεσα, δείχνει να μπορεί να αναζωπυρώνει πολλές εστίες ανάφλεξης στην περιοχή μέσω των «αντιπροσώπων» της, σε έναν ετεροβαρή, μονόπλευρο «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων», ο οποίος όμως για πρώτη φορά αποκτά αμιγώς ασύμμετρα χαρακτηριστικά, με επίθεση μίας εξτρεμιστικής ομάδας στο ίδιο το κράτος του Ισραήλ, ενώ τις τρεις τελευταίες δεκαετίες παρακολουθούσαμε έναν διαρκή μεν, αλλά διαφορετικό «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων», είτε ανάμεσα στους σουνίτες Σαουδάραβες και τους σιίτες Ιρανούς με πεδίο διεξαγωγής τον Λίβανο, το Ιράκ, τη Συρία, την Υεμένη και το Μπαχρέιν είτε –παλαιότερα– από την εποχή του Πολέμου των 6 ημερών και του Γιομ Κιπούρ, ανάμεσα στις ΗΠΑ και στην τότε ΕΣΣΔ με πεδίο τις αραβοϊσραηλινές συγκρούσεις.
Αυτές οι συγκεκριμένες σιιτικές θρησκευτικές ομάδες –οι «πολεμικοί αντιπρόσωποι» της Τεχεράνης στην εχθροπάθειά της κατά του κράτους του Ισραήλ– και πιο συγκεκριμένα οι ένοπλοι βραχίονές τους θεωρούνται από πολλούς, στην παρούσα φάση, ως το «μακρύ χέρι» του Ιράν στην περιοχή.
Καθυστερημένη εκτόνωση
Για τους σιίτες, λοιπόν, της Μέσης Ανατολής, όπως έχω γράψει και στο παρελθόν, ο Κασέμ Σουλεϊμάνι ήταν κάτι σαν τον James Bond, τον Erwin Rommel και τη Lady Gaga μαζί, όπως είχε σχολιάσει λίγο μετά τη δολοφονία του ο πρώην αναλυτής της CIA, Kenneth Pollack, στους «Times». Αντίθετα όμως με αυτά που μαρτυρούν οι τίτλοι των ταινιών του θρυλικού πράκτορα 007, «You live only twice» («Ζεις μονάχα δυο φορές») και «Die another day» («Πέθανε μια άλλη μέρα»), ο Κασέμ Σουλεϊμάνι έζησε μόνον μία φορά και δεν πέθανε κάποια άλλη μέρα, αλλά στις 3 Ιανουαρίου του 2020. Βλέπουμε, όμως, πως μία ενέργεια στοχευμένη σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, που έλαβε χώρα τριάμισι περίπου χρόνια πριν, μπορεί να εκτονώνει τώρα, καθυστερημένα, τις συνέπειές της στην περιοχή, πάνω στους πολίτες του Ισραήλ και στους άμαχους Παλαιστίνιους της Λωρίδας της Γάζας.
Μπορεί, ο Ιρανός υποστράτηγος να συγκρινόταν με την τακτική ιδιοφυΐα του στρατάρχη Ρόμελ, όμως οι πολεμικές συγκρούσεις στις οποίες ενεπλάκη ο Σουλεϊμάνι, ως διοικητής της επίλεκτης μονάδας Αλ-Κουντς (που σημαίνει Ιερουσαλήμ και ανήκει στις τάξεις των «Φρουρών της Επανάστασης», των οποίων ο σημερινός αναπληρωτής διοικητής απειλεί ευθέως «να εξαλείψει το Ισραήλ από τον παγκόσμιο χάρτη ως καρκινικό όγκο»), καθώς και οι τρέχουσες συγκρούσεις, στο βαθμό που μπορούν να λογιστούν και ως απόνερα του θανάτου του, κάθε άλλο παρά ως «Πόλεμος δίχως μίσος» (όπως τιτλοδοτείται ένα από τα βιβλία του Ερβιν Ρόμελ) θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν.
Μυθικές διαστάσεις
Στο Ιράν αρέσκονται να παρομοιάζουν τον Σουλεϊμανί με τον Arash, τον μυθικό τοξότη και ήρωα του «Βιβλίου των Βασιλέων», ενός έπους της προϊσλαμικής Περσίας, ο οποίος, όταν συμφωνήθηκε πως τα σύνορα μεταξύ Ιράν και Τουράν θα χαραχθούν με βάση τη μεγαλύτερη δυνατή βολή ενός περσικού βέλους, προθυμοποιήθηκε να ανέβει στο όρος Alborz και να εμφυσήσει όλη τη ζωτική του ενέργεια στη βολή του τόξου του.
Το βέλος ταξίδεψε για ολόκληρα μερόνυχτα πριν πέσει στο έδαφος –σαν ένα μυθολογικό, οξύαιχμο, πρώιμα βιονικό, drone, σε μια υπερπτήση αναζήτησης του μέγιστου βεληνεκούς του–, πλαταίνοντας τα σύνορα του Ιράν, αλλά αφήνοντας τον τοξοβόλο Αράς νεκρό στην κορυφή του βουνού, μια και είχε δώσει όλες του τις δυνάμεις στην προσπάθεια να μεγαλώσει την πατρίδα του.
«Στήλωσον, Ἰσραήλ, ὑπὲρ τῶν τεθνηκότων ἐπὶ τὰ ὕψη σου τραυματιῶν· πῶς ἔπεσαν δυνατοί;», («Οι εκλεκτοί σου, Ισραήλ, νεκροί κείτονται πάνω στα υψώματα! Πώς έπεσαν οι δυνατοί!)
«…ἀφ᾿ αἵματος τραυματιῶν καὶ ἀπὸ στέατος δυνατῶν τόξον Ἰωνάθαν οὐκ ἀπεστράφη κενὸν εἰς τὰ ὀπίσω…» («…χωρίς το αίμα των εχθρών και χωρίς το λίπος των γενναίων το βέλος του Ιωνάθαν δεν επέστρεφε,…»), όπως ψέλνει ο Δαυίδ στον θρήνο του για την ήττα του Ισραήλ στα βουνά της Γελβουέ.
«Ημουν και εγώ στον πόλεμο τοξότης, το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε..», όπως έγραψε στην «Ελένη» του ο δικός μας Σεφέρης, για έναν άλλο, μάταιο –όπως είναι όλοι οι πόλεμοι– πόλεμο, αυτόν της Τροίας.
Ιρανός δεύτερης γενιάς ήταν ο καθηγητής μου στο Ιατρικό Κέντρο του Πανεπιστημίου του Tufts, στη Βοστόνη, ο S. Nassir Ghaemi, ο οποίος, στο βιβλίο του «First Rate Madness» (σε ελεύθερη μετάφραση: «Τρέλα Πρώτου Βαθμού») περιγράφει τον όρο της «ριζοσπαστικής ενσυναίσθησης» («radical empathy»), ως το ψυχολογικό και πολιτικό μέγεθος πάνω στο οποίο θα μπορούσαν να βασισθούν οι αρχές της αλληλοπεριχώρησης, της σύμπνοιας και της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών, με κύριο παράδειγμα τον θεμελιωτή της «αντίστασης δίχως βία», Μαχάτμα Γκάντι.
Στη θέση του άλλου
Ενσυναίσθηση είναι, με απλά λόγια, η ικανότητα να μπαίνεις στη θέση του άλλου. Μια ιδιότητα που, μαζί με το υψηλό φυσικό και πολιτικό του IQ, θα περιμέναμε να την εμφανίζει εξίσου ανεπτυγμένη απέναντι στους ομήρους της Γάζας, είτε πρόκειται για τους Ισραηλινούς και τους αλλοδαπούς αιχμαλώτους της Χαμάς είτε για τους εγκλωβισμένους Παλαιστίνιους αμάχους και τα παιδιά του βομβαρδισμένου νοσοκομείου στη Λωρίδα της Γάζας, ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπεντζαμίν Νετανιάχου. Ενας άνθρωπος που το μακρινό 1976 είχε χάσει τον αδελφό του, Ιωνάθαν «Γιόνι» Νετανιάχου, σε μια εντυπωσιακή επιχείρηση απελευθέρωσης ομήρων από τον ισραηλινό στρατό.
«Πῶς ἔπεσαν δυνατοὶ ἐν μέσῳ τοῦ πολέμου· Ἰωνάθαν ἐπὶ τὰ ὕψη σου τραυματίας. ἀλγῶ ἐπὶ σοί, ἀδελφέ μου Ἰωνάθαν!» («Πώς έπεσαν οι ήρωες στη μάχη! Ιωνάθαν, τώρα κείτεσαι νεκρός πάνω στα υψώματα. Ιωνάθαν, αδερφέ μου, για σένα πόσος πόνος στην καρδιά!»).
*MD, MSc, PhD, Ψυχίατρος - διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος του Δ.Σ. του ΚΕΘΕΑ και μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας
