Ως μια «πολύ θετική εξέλιξη» χαρακτήριζαν διπλωματικοί αξιωματούχοι του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών την προχθεσινή υπογραφή της συμφωνίας οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) μεταξύ Κυπριακής Δημοκρατίας και Λιβάνου. Πέραν της διευθέτησης μιας διμερούς εκκρεμότητας σχεδόν 20 χρόνων και της εφαρμογής της περιφερειακής στρατηγικής της Κύπρου επί του πεδίου της Ανατολικής Μεσογείου, η συμφωνία αποτελεί χτύπημα στο τουρκικό αναθεωρητικό δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Ο στόχος της Κύπρου να καταστεί μια «παραγωγός χώρα» –δηλαδή όχι απλώς να εντοπίσει ποσότητες υδρογονανθράκων, αλλά να τις αναπτύξει, να τις εξορύξει και εν συνεχεία να τις εμπορευματοποιήσει/πωλήσει στη διεθνή αγορά– περνά μέσα από τις οριοθετήσεις των θαλασσίων ζωνών. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η Λευκωσία προέβη σε οριοθετήσεις με Αίγυπτο (2003), Λίβανο (2007) και Ισραήλ (2010).
Επί 18 έτη, οι κυβερνήσεις του Λιβάνου απέφευγαν να επικυρώσουν κοινοβουλευτικά τη συμφωνία. Οι λόγοι ήταν πολλοί: το ιδιότυπο και ασταθές πολιτικό σκηνικό, η επιρροή που ασκούσε η Χεζμπολάχ στο εσωτερικό της χώρας, οι πιέσεις της Τουρκίας αλλά και οι αντιδράσεις του Ισραήλ. Το «κλειδί» για να επέλθει η οριοθέτηση ήταν να καμφθούν οι ισραηλινές ενστάσεις.
Το Ισραήλ αντιδρούσε στη συμφωνία του 2007 για ένα σημείο στο νότιο όριο της ΑΟΖ Κύπρου-Λιβάνου και για το πώς αυτό θα επηρέαζε τη μελλοντική οριοθέτηση με τον Λίβανο. Η Λευκωσία ανέλαβε να διευκολύνει τις προκριματικές συνομιλίες μεταξύ Τελ Αβίβ και Βηρυτού, προτού εμπλακεί η Ουάσιγκτον και αναλάβει την πλήρη διαμεσολάβηση υπό τον Άμος Χοκστάιν.
Η αμερικανική διαμεσολάβηση κατέληξε σε έμμεση συμφωνία τον Οκτώβριο του 2022. Λόγω του ότι Ισραήλ και Λίβανος δεν αναγνωρίζονται μεταξύ τους και τυπικά βρίσκονται σε κατάσταση εμπολέμου (κατά περιόδους και πρακτικά), οι δύο χώρες απέστειλαν από μία επιστολή στην κυβέρνηση των ΗΠΑ και ταυτόχρονα, αλλά ξεχωριστά, κατέθεσαν τα (εναρμονισμένα) εξωτερικά όρια της υφαλοκρηπίδας τους στον ΟΗΕ, στα οποία καθοριζόταν το πλευρικό θαλάσσιο όριό τους. Ακόμα και ελλείψει κοινής συμφωνίας, όταν δύο κράτη καταθέτουν ευθυγραμμισμένες και αμοιβαία αποδεκτές συντεταγμένες, αυτό ισοδυναμεί με οριοθέτηση.
Έτσι άνοιξε ο δρόμος και για τη διευθέτηση της εκκρεμότητας Κύπρου-Λιβάνου, η οποία μπήκε στον επιταχυντή μετά τον Ιανουάριο του 2025, όταν ο στρατηγός Ζοζέφ Αούν εξελέγη πρόεδρος της αραβικής χώρας. Ύστερα από διμερείς διαπραγματεύσεις, το κείμενο της συμφωνίας του 2007, αναπροσαρμοσμένο στα θαλάσσια όρια, εγκρίθηκε από τα υπουργικά συμβούλια των δύο χωρών τον Οκτώβριο με διαφορά μερικών ημερών. Και στις 26 Νοεμβρίου, ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης και ο υπουργός Μεταφορών και Δημοσίων Εργων του Λιβάνου, Φαγιέζ Ρασάμνι, υπέγραψαν τη συμφωνία της ΑΟΖ.
Έχοντας ολοκληρώσει τις οριοθετήσεις μεταξύ τους, Κύπρος, Ισραήλ και Λίβανος δεν έχουν καμία διαφορά επί των θαλασσίων ζωνών, κάτι που είναι πολύ σημαντικό για τη διαδικασία της έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων.
Πλέον, οι εναπομείνασες οριοθετήσεις για τη Λευκωσία είναι τρεις: με Ελλάδα, Τουρκία και Συρία. Παρότι η ιδέα ακούγεται χρόνια και μοιάζει να έχει πολλούς υποστηρικτές εκατέρωθεν, το ζήτημα οριοθέτησης ελληνοκυπριακής ΑΟΖ δεν φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητα για καμία από τις δύο πλευρές. Ενώ πρακτικά δεν υφίσταται ζήτημα οριοθέτησης με την Τουρκία, η οποία δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και κατέχει παράνομα το 37% των εδαφών της.
Απομένει η Συρία. Στο παρελθόν, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της προεδρίας Χριστόφια (2008-2013), υπήρχαν συνομιλίες μεταξύ Λευκωσίας και Δαμασκού για τις θαλάσσιες ζώνες. Ωστόσο, μετά το ξέσπασμα του συριακού εμφυλίου το 2011, οι σχετικές συζητήσεις πάγωσαν.
Είναι εφικτή μια συμφωνία οριοθέτησης με το φιλοτουρκικό καθεστώς του πρώην τζιχαντιστή Αλ-Σάρα, που ηγείται της Συρίας από τον περασμένο Δεκέμβριο; «Δύσκολα», απαντούν Κύπριοι διπλωματικοί αξιωματούχοι. Ωστόσο, υπογραμμίζουν ότι σε πρώτη φάση έχει σημασία να μην προβεί το νέο καθεστώς της Δαμασκού στο απονενοημένο διάβημα οριοθετώντας με την Άγκυρα –κάτι που είναι δύσκολο, λόγω του ότι Συρία και Τουρκία δεν έχουν αμοιβαία αναγνωρισμένη μεθόριο εξαιτίας της Αλεξανδρέττας– ή με το ψευδοκράτος. Ως εκ τούτου, η εκτίμηση των αρμοδίων είναι ότι σύντομα νέα οριοθέτηση δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα.
Οπωσδήποτε, η συμφωνία Κύπρου και Λιβάνου, που στηρίζεται στη βάση της μέσης γραμμής (median line) –διαχρονική θέση Λευκωσίας και Αθήνας για τις οριοθετήσεις– δημιουργεί ένα ακόμα θετικό προηγούμενο για την Ανατολική Μεσόγειο. Ταυτόχρονα, οι δύο χώρες δημιουργούν τη δυνατότητα ηλεκτρικής διασύνδεσής τους (ο Λίβανος αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα ηλεκτροδότησης), αλλά και ενίσχυσης των ενόπλων δυνάμεων της αραβικής χώρας, τόσο από την Κύπρο όσο και από την ΕΕ, την προεδρία της οποίας αναλαμβάνει η Λευκωσία την 1η Ιανουαρίου 2026.
Όπως αναμενόταν, η Τουρκία και η αυτοαποκαλούμενη «ΤΔΒΚ» αντιτάχθηκαν στη συμφωνία. Ειδικότερα, το τουρκικό ΥΠΕΞ κάλεσε τη διεθνή κοινότητα και τις χώρες της περιοχής «να μην υποστηρίξουν τα μονομερή βήματα» της Κύπρου και «να μη γίνουν όργανα προσπαθειών σφετερισμού των νόμιμων δικαιωμάτων και συμφερόντων των Τουρκοκυπρίων».
