Η νίκη του Ντόναλντ Τραμπ δεν αντιπροσωπεύει μόνο ένα πολιτικό γεγονός, αλλά και ένα ισχυρό χαρακτηριστικό της εποχής μας: την υπεροχή της αφήγησης η οποία υπερισχύει των γεγονότων, της αντίληψης δηλαδή που πολλές φορές υποκαθιστά την πραγματικότητα. Ζούμε σε έναν κόσμο στον οποίο οι κοινωνικές δυσκολίες είναι συνυφασμένες με τη δυσπιστία στους θεσμούς, έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από οικονομικές κρίσεις, πολέμους, περιβαλλοντικές καταστροφές και με μια ολοένα και πιο επισφαλή αγορά εργασίας. Μια γενιά χωρίς βεβαιότητες και με τη συνεχή αίσθηση ότι μένει πίσω.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο οι εκλογές μετατρέπονται σε θέαμα, στο οποίο κερδίζουν όσοι καταφέρνουν να αναχαιτίσουν και να χειραγωγήσουν συλλογικά συναισθήματα όπως ο φόβος και ο θυμός. Ο Τραμπ είναι δυνατος σε αυτό: υπόσχεται απλές λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα. Πως θα σταματήσουν οι πόλεμοι; Μια μόνο συνάντηση αρκεί. Λύση του μεταναστευτικού; Σηκώνουμε έναν τοίχο. Κλιματική αλλαγή; Δεν υπάρχει, είναι συνωμοσία. Αυτές οι απαντήσεις, λειτουργούν επειδή προσφέρουν μια αίσθηση ελέγχου σε έναν αποπροσανατολισμένο και φοβισμένο πληθυσμό. Εδώ αυτό που έχει σημασία είναι ο καθησυχασμος.
Η αφήγηση του Τραμπ είναι ένας κόσμος μαύρου και άσπρου, ηρώων και εχθρών, όπου ο ίδιος στέκεται ως ο απόλυτος υπερασπιστής της αλήθειας – μια εναλλακτική αλήθεια, που διαμορφώνεται από τις επιθυμίες και τους φόβους του εκλογικού του σώματος. Όμως αυτή η νίκη έχει και έναν άλλον πρωταγωνιστή: τον Έλον Μασκ. Ως ιδιοκτήτης του X (πρώην Twitter), ο Μασκ παρείχε στον Τραμπ μια άνευ προηγουμένου ισχυρή πλατφόρμα . Οι αλγόριθμοι του X ενίσχυσαν τα μηνύματα, προσφέροντας απεριόριστη ορατότητα. Ο Μασκ, έχει δημιουργήσει ένα ιδανικό οικοσύστημα για έναν υποψήφιο που βασίζει τη δύναμή του στη διαχείρηση συλλογικών συναισθημάτων. Ο Τραμπ μπόρεσε να χρησιμοποιήσει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να παρακάμψει τα παραδοσιακά μέσα και να ενισχύσει την αφήγησή του. Μπόρεσε να αξιοποιήσει στο έπακρο αυτή τη δυναμική, χτίζοντας μια μηχανή που παρακάμπτει τα γεγονότα και φθάνει απευθείας σε εκατομμύρια ανθρώπους. Το κοινό του δεν αναζητά πληροφορίες, αλλά επιβεβαίωση.
Αυτή η δυναμική αντανακλά ένα συστημικό πρόβλημα: κερδίζει το μήνυμα που προσαρμόζεται καλύτερα στους αλγόριθμους και καταφέρνει να προκαλέσει μια άμεση συναισθηματική απόκριση. Οι άνθρωποι δεν θέλουν να τους λένε ότι η κλιματική αλλαγή είναι πραγματική απειλή ή ότι οι οικονομικές ανισότητες απαιτούν περίπλοκες μεταρρυθμίσεις. Προτιμά τις εύκολες λύσεις, ακόμα κι όταν αυτοί αψηφούν τη λογική ή αρνούνται τα στοιχεία.
Η επιτυχία του Τραμπ αντιπροσωπεύει τον θρίαμβο της μετα-πολιτικής, όπου κυριαρχούν τα συναισθήματα και τα δεδομένα περιθωριοποιούνται. Είναι ένα σενάριο που θυμίζει οργουελικές δυστοπίες, όπου η αλήθεια είναι ρευστή και μπορεί να ξαναγραφτεί ανάλογα με τις ανάγκες της στιγμής. Εδώ έχουμε εκτός από πολιτική και μια πολιτιστική και κοινωνική κρίση. Το φαινόμενο αυτό διατρέχει κάθετα όλη την Ευρώπη και τον κόσμο σήμερα. Ο κίνδυνος είναι η κοινωνία να χάσει την ικανότητα να διακρίνει ανάμεσα σε αυτό που είναι πραγματικό και αυτό που κατασκευάζεται.
Μπροστά σε αυτήν την πραγματικότητα, είναι απαραίτητο να επανεξετάσουμε την προσέγγισή μας στην επικοινωνία και την πολιτική. Είναι απαραίτητο να οικοδομήσουμε νέες αφηγήσεις, ισχυρότερες, πιο αυθεντικές, οι οποίες είναι ικανές να αντιμετωπίσουν την παραπληροφόρηση και να αποκαταστήσουν την ελπίδα σε μια ολοένα και πιο απογοητευμένη γενιά. Η πρόκληση, σήμερα περισσότερο από ποτέ, είναι να ανακτήσουμε το χαμένο έδαφος, επιβεβαιώνοντας την αξία της αλήθειας σε έναν κόσμο που φαίνεται να έχει χάσει το νόημα και τα όνειρα του.
Ο Στρατος Γεραγώτης είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου Βρυξελλών
