Σαν σήμερα, 22 Αυγούστου 1952, ξεκίνησε στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών η περιβόητη «Δίκη των Αεροπόρων». Είκοσι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί της Πολεμικής Αεροπορίας κατηγορήθηκαν για συνωμοσία, κατασκοπεία και δολιοφθορές σε στρατιωτικά αεροσκάφη.

Η υπόθεση συγκλόνισε την κοινή γνώμη και έμεινε για δεκαετίες στη μνήμη ως μια από τις πιο αμφιλεγόμενες δίκες της μετεμφυλιακής περιόδου.

Η Ελλάδα στον αστερισμό του Ψυχρού Πολέμου

Η χώρα είχε μόλις εξέλθει από τον Εμφύλιο με βαθιά τραύματα. Το 1952 η Ελλάδα είχε ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, συνέχιζε να δέχεται οικονομική βοήθεια από το Σχέδιο Μάρσαλ και προσπαθούσε να σταθεί σταθερά στο δυτικό στρατόπεδο. Κάθε ζήτημα που άγγιζε την εθνική ασφάλεια αποκτούσε υπαρξιακή διάσταση. Έτσι, η υπόθεση των Αεροπόρων παρουσιάστηκε ως μια κρίσιμη δοκιμασία για την πειθαρχία και τη συνοχή των Ενόπλων Δυνάμεων.

Από τις φήμες στο κατηγορητήριο

Η αφορμή δόθηκε το 1951, όταν αναφέρθηκαν βλάβες σε αεροσκάφη της αεροπορικής βάσης Ελευσίνας. Οι φήμες πως επρόκειτο για σκόπιμο σαμποτάζ πήραν διαστάσεις, με αποτέλεσμα να εμπλακούν η ΚΥΠ και η Εθνική Ασφάλεια. Το κατηγορητήριο μεγάλωσε: περίπου 20 αξιωματικοί, ανάμεσά τους στελέχη με σπουδαία πολεμική θητεία στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρέθηκαν στο στόχαστρο.

Το σκηνικό της δίκης

Η δίκη ξεκίνησε με πρωτοφανή δημοσιότητα. Ο Τύπος παρακολουθούσε στενά: άλλες εφημερίδες μιλούσαν για «δίκτυο πρακτόρων», ενώ άλλες υπογράμμιζαν την έλλειψη αποδείξεων. Στην αίθουσα, οι καταθέσεις συχνά αναιρούσαν η μία την άλλη, ενώ οι συνήγοροι υπεράσπισης –μεταξύ τους ο νεαρός τότε Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης– τόνιζαν την ασάφεια των στοιχείων.

Οι βαριές καταδίκες

Στις 17 Νοεμβρίου 1952 ανακοινώθηκαν οι αποφάσεις: δύο κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε θάνατο, άλλοι σε ισόβια ή πολυετή κάθειρξη, ενώ μερικοί αθωώθηκαν. Οι ποινές κρίθηκαν από πολλούς υπερβολικά βαριές.

Η διεθνής αντίδραση υπήρξε έντονη. Ξένος Τύπος έκανε λόγο για «πολιτική δίκη», ενώ ΟΗΕ, Διεθνής Ερυθρός Σταυρός και αμερικανικοί διπλωματικοί κύκλοι άσκησαν πιέσεις να μην εκτελεστούν οι θανατικές ποινές.

Η πορεία προς τη δικαίωση

Η υπόθεση των Αεροπόρων δεν έκλεισε με τη δίκη. Το 1955, λίγους μήνες μετά την άνοδο του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην εξουσία, η κυβέρνηση προχώρησε σε παροχή αμνηστίας· οι αξιωματικοί αποφυλακίστηκαν, αλλά το στίγμα της καταδίκης τους δεν είχε ακόμη αρθεί.

Χρειάστηκε να περάσουν τρεις δεκαετίες για να έρθει η οριστική ηθική και υπηρεσιακή αποκατάσταση. Το 1983, με νόμο της κυβέρνησης Ανδρέα Παπανδρέου, οι καταδικασθέντες αξιωματικοί πήραν πίσω τους βαθμούς τους και αναγνωρίστηκε επίσημα η αδικία που είχαν υποστεί.

Με αυτόν τον τρόπο, η «Δίκη των Αεροπόρων» παρέμεινε στην ιστορική μνήμη όχι ως υπόθεση ενοχής, αλλά ως παράδειγμα σκευωρίας εις βάρος ανθρώπων που είχαν υπηρετήσει την πατρίδα.

Μια σκιά που έμεινε

Η Δίκη των Αεροπόρων δεν ήταν απλώς μια δικαστική υπόθεση. Ήταν ο καθρέφτης μιας χώρας που πάλευε να ισορροπήσει ανάμεσα στην ασφάλεια και στον φόβο, στη δικαιοσύνη και στην πολιτική σκοπιμότητα.

Σαν σήμερα, το 1952, δεν ξεκινούσε μόνο μια δίκη. Ξεκινούσε ένα δράμα που σημάδεψε τις Ένοπλες Δυνάμεις και έμεινε ως υπενθύμιση των κινδύνων που κρύβει ο διχασμός.