Σαν σήμερα, το 1837, η Ελλάδα κάνει ένα από τα πρώτα βήματα στον δύσκολο δρόμο της οργάνωσης της δημόσιας σφαίρας: εκδίδεται ο νόμος «Περί Τύπου», ένα νομοθέτημα που φιλοδοξούσε να ρυθμίσει και να περιορίσει την ελευθερία του Τύπου στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος.
Με βασιλικό πρόσταγμα, ο Όθων προχωρά όχι μόνο στον πρώτο αυτό νόμο, αλλά και σε επόμενους όπως ο «Περί αστυνομίας του Τύπου» και ο «Περί εξυβρίσεως εν γένει και περί Τύπου», θέτοντας τα όρια σε μια εποχή όπου οι εφημερίδες ήταν λίγες, έντονες, και συχνά απείθαρχες. Ήταν μια περίοδος όπου το κράτος έκανε τα πρώτα του βήματα και η ευαισθησία απέναντι στη δημόσια κριτική ήταν… αυξημένη.
Από τις φιλολογικές εφημερίδες στη συνταγματική κατοχύρωση
Η κατάσταση ανατράπηκε μετά το Κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Με το πρώτο ελληνικό σύνταγμα, η ελευθερία του Τύπου πλέον δεν ήταν μια βασιλική παραχώρηση αλλά συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα.
Οι εφημερίδες της εποχής ανθούν, κυκλοφορούν εβδομαδιαία με συνδρομές και συχνά γράφονται από έναν άνθρωπο ή μια μικρή ομάδα, με έντονο φιλολογικό χαρακτήρα. Η σύνδεση του ελληνικού Τύπου με τα γράμματα και τον Διαφωτισμό παραμένει καθοριστική, οι υπότιτλοι των εφημερίδων είναι σχεδόν μικρά μανιφέστα λογοτεχνικής αυτογνωσίας.
Την ίδια στιγμή, διαμορφώνεται καθαρά η διάκριση μεταξύ φιλοκυβερνητικών και αντικυβερνητικών εφημερίδων, ενώ τα κομματικά ρεύματα αντανακλώνται σε χαρακτηρισμούς όπως «φιλοαγγλικές», «φιλογαλλικές» και «φιλορωσικές».
Και καθώς η πολιτική ζωή οξύνεται στα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Όθωνα, εμφανίζονται και οι πρώτες καθαρά σατιρικές εφημερίδες, που με ευθυμία αλλά και αιχμηρότητα κάνουν αυτό που ο Τύπος ξέρει να κάνει καλύτερα: να ενοχλεί.
Η ελευθερία του Τύπου ανάμεσα σε προκλήσεις και μεταρρυθμίσεις
Όλο τον επόμενο αιώνα, η ελευθερία του Τύπου δοκιμάζεται ξανά και ξανά, με λογοκρισίες σε κρίσιμες στιγμές, με αντιπαραθέσεις για την ανεξαρτησία των μέσων, με απαιτήσεις για διαφάνεια. Κάθε εποχή αφήνει το αποτύπωμά της, άλλοτε θετικό, άλλοτε προβληματικό.
Ωστόσο, η Ελλάδα, ειδικά από τη Μεταπολίτευση και μετά, χαράσσει πορεία προς ένα ολοένα πιο σταθερό, ευρωπαϊκό πλαίσιο.
Και φτάνουμε στο νέο νομοσχέδιο: νέα εποχή, καθαροί κανόνες
Σαν σήμερα το 1837 μπορεί να θεσμοθετήθηκε η πρώτη μεγάλη ρύθμιση του Τύπου. Αλλά, σχεδόν δύο αιώνες μετά, η χώρα περνά σε μια νέα φάση με το νομοσχέδιο που ψηφίστηκε στη Βουλή από την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, για
– τον εκσυγχρονισμό της ΕΡΤ,
– την εφαρμογή του European Media Freedom Act (EMFA),
– και την ενίσχυση της διαφάνειας, της ανεξαρτησίας, της ασφάλειας των δημοσιογράφων και της δημόσιας ενημέρωσης.
Πρόκειται για παρέμβαση που έρχεται 12 χρόνια μετά την τελευταία μεγάλη θεσμική ανανέωση στην ΕΡΤ και συνδέεται άμεσα με την ανάγκη να μπει τάξη στο τοπίο των ΜΜΕ, όπου επί δεκαετίες επικρατούσε ασάφεια, παραλείψεις και πρακτικές που υπονόμευαν τόσο το δημόσιο συμφέρον όσο και την αξιοπιστία των μέσων.
Τι αλλάζει σήμερα; Μερικά από τα πιο σημαντικά σημεία:
– Αναβάθμιση του ρόλου, της δομής και του ανθρώπινου δυναμικού της ΕΡΤ.
– Δημοσιοποίηση όλων των κρατικών διαφημιστικών δαπανών πριν και μετά την κατανομή τους.
– Υποχρεωτική δημοσιοποίηση από τα ΜΜΕ των ποσών που λαμβάνουν από κρατική διαφήμιση.
– Διαφάνεια στην ιδιοκτησία των μέσων και στα δημόσια έσοδα που λαμβάνουν.
– Δυνατότητα ίδρυσης ανεξάρτητου αυτορρυθμιστικού οργάνου για τα ΜΜΕ (Ελληνικό Συμβούλιο Μέσων).
– Στήριξη του Παρατηρητηρίου για τις SLAPPs.
- Καθιέρωση Εθνικής Στρατηγικής για την Παιδεία στα Μέσα και Εθνικού Σχεδίου για την Ασφάλεια των Δημοσιογράφων.
– Προστασία της συντακτικής ανεξαρτησίας με σαφείς και διαφανείς κανόνες.
Στην ομιλία του, ο αρμόδιος υφυπουργός Παύλος Μαρινάκης υπογράμμισε ότι η προσπάθεια αυτή είναι πατριωτική, θεσμική, στρατηγική και ιδεολογική, μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου με το οποίο «η χώρα επιστρέφει και ψηλώνει ουσιαστικά».
Από τον Όθωνα στο EMFA
Αν κάτι δείχνει η απόσταση από το 1837 μέχρι σήμερα, είναι ότι η υπόθεση της ελευθερίας του Τύπου δεν είναι ποτέ στατική. Από μια εποχή όπου ο Τύπος τελούσε υπό αστυνομική επιτήρηση, έως τη σημερινή όπου θεσπίζονται ευρωπαϊκοί και εθνικοί κανόνες υπέρ της διαφάνειας και της ανεξαρτησίας, η διαδρομή είναι μεγάλη.
Και σήμερα, με το νέο νομοσχέδιο της κυβέρνησης, η Ελλάδα συμμορφώνεται πλήρως με τις σύγχρονες ευρωπαϊκές επιταγές, θωρακίζει τη δημοκρατία της και βάζει στο κέντρο τον πολίτη και την αξιόπιστη ενημέρωση, αποδεικνύοντας ότι η ελευθερία του Τύπου δεν είναι σύνθημα, είναι καθημερινή, θεσμική δουλειά.
