Σαν σήμερα, στις 4 Ιουλίου 1776, οι αποικίες των Βρετανών στη Βόρεια Αμερική διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους από το βρετανικό στέμμα. Η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, γραμμένη κατά κύριο λόγο από τον Τόμας Τζέφερσον, γεννήθηκε μέσα σε καπνούς επανάστασης, αλλά σφυρηλατήθηκε πάνω σε ιδέες Διαφωτισμού: ελευθερία, ισότητα, αυτοδιάθεση.
«Όλοι οι άνθρωποι είναι πλασμένοι ίσοι» έγραφαν οι ιδρυτές της Αμερικής, ενώ αρκετοί εξ αυτών διατηρούσαν ακόμη σκλάβους. Από την αρχή, λοιπόν, η Αμερική ήταν μια υπόσχεση γεμάτη αντιφάσεις. Κι ίσως αυτό να εξηγεί γιατί σήμερα, 249 χρόνια μετά, οι ερωτήσεις γύρω από το τι σημαίνει «ελευθερία» και «δημοκρατία» είναι πιο καυτές από ποτέ—και όχι μόνο για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
2025: Μια Αμερική με ερωτηματικό, ένας κόσμος με αποσιωπητικά
Η φετινή 4η Ιουλίου βρίσκει την Αμερική σε προεκλογική παραζάλη, με μια κοινωνία πολωμένη, έναν πλανήτη απρόθυμο να ακολουθήσει τη δυτική εκδοχή της δημοκρατίας και έναν κόσμο που παρακολουθεί τη Μέση Ανατολή και την Ουκρανία σαν σκηνές αρχαίου δράματος.
Οι ΗΠΑ δεν είναι πια μόνο το «έθνος των μεταναστών» και της Coca-Cola. Είναι υπερδύναμη, σύμμαχος, επιτηρητής, ανταγωνιστής και—κάποιες φορές—τοξικός συγγενής. Η ισχύς τους, είτε μας αρέσει είτε όχι, επηρεάζει και την Ελλάδα. Από τις αποφάσεις του Κογκρέσου για την Ανατολική Μεσόγειο μέχρι την τιμή του LNG στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης.
Και η Ελλάδα;
Κι αν η Αμερική ήταν το μεγάλο πείραμα της δημοκρατίας του 18ου αιώνα, τότε η Ελλάδα είναι η αρχική εξίσωση. Οι Αμερικανοί εμπνεύστηκαν από τον Θουκυδίδη και τον Περικλή, αλλά σήμερα είναι οι Έλληνες που παλεύουν να θυμίσουν στην Ευρώπη τι σημαίνει ισορροπία ελευθερίας και ευθύνης.
Η Ελλάδα του 2025, παραμένει σταθερή, δεν έχει την πολυτέλεια του απομονωτισμού. Βρίσκεται ανάμεσα σε έναν αναθεωρητικό Ερντογάν, έναν απρόβλεπτο Πούτιν, μια παγωμένη Ε.Ε. και—πάλι—την αμερικανική ομπρέλα. Από την αμυντική συνεργασία μέχρι τις βάσεις, από τις φρεγάτες μέχρι τις «γραμμές επικοινωνίας» με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, η παρουσία των ΗΠΑ στην Ελλάδα είναι πιο έντονη από ποτέ από την εποχή του Τρούμαν.
Ελευθερία ή απλώς εξάρτηση;
Η ειρωνεία είναι πως όσο περισσότερο γιορτάζει η Δύση τις «ημέρες ελευθερίας», τόσο περισσότερο ο κόσμος συνειδητοποιεί ότι δεν υπάρχει ελευθερία χωρίς εθνική κυριαρχία, ούτε κυριαρχία χωρίς ευθύνη. Και σήμερα, τόσο η Αμερική όσο και η Ελλάδα καλούνται να αποδείξουν αν ανήκουν σε ελεύθερους λαούς ή απλώς σε στρατηγικά συμπλέγματα.
Η 4η Ιουλίου δεν είναι απλώς ημέρα πυροτεχνημάτων. Είναι μια υπενθύμιση ότι κάθε δημοκρατία είναι ακριβή, εύθραυστη και—πάνω απ’ όλα—δανεική. Κι όπως κάθε δάνειο, χρειάζεται διαρκή αποπληρωμή: με αλήθεια, με πράξεις και με το θάρρος να κοιτάς κατάματα το Σύνταγμα σου.
