Σαν σήμερα, 1η Νοεμβρίου 1968, έφυγε από τη ζωή ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο άνθρωπος που καθόρισε όσο λίγοι τη δημοκρατική πορεία της Ελλάδας στον 20ό αιώνα. Ο «Γέρος της Δημοκρατίας» πέθανε στα 80 του χρόνια, έπειτα από γαστρορραγία και εγκεφαλικό επεισόδιο, ενώ τελούσε υπό κατ’ οίκον περιορισμό από τη χούντα των συνταγματαρχών. Η κηδεία του μετατράπηκε σε σιωπηρή διαδήλωση εναντίον του καθεστώτος.
Η ζωή του υπήρξε πυκνή, αμφιλεγόμενη, αλλά και βαριά από σημασία. Γεννημένος το 1888 στο Καλέντζι Αχαΐας, ο Παπανδρέου υπήρξε δάσκαλος, ρήτορας και πολιτικός οραματιστής. Υπουργός Παιδείας, πρωθυπουργός τρεις φορές, άνθρωπος που πίστεψε πως η Ελλάδα χρειαζόταν ένα «δυναμικό κέντρο», μακριά από τα άκρα. Ήταν η εποχή που η πολιτική δεν ήταν επάγγελμα, αλλά αποστολή.
Η τελευταία του παρακαταθήκη
Λίγο πριν τον θάνατό του, είχε προλάβει να απευθύνει ένα συγκλονιστικό μήνυμα προς τον ελληνικό λαό:
«Η Δημοκρατία δεν χαρίζεται. Κατακτάται και διατηρείται με αγώνα και ευθύνη».
Ήταν λόγια που συνόψιζαν το ήθος μιας ολόκληρης εποχής. Τότε που η πολιτική ηγεσία έβαζε πάνω απ’ όλα την πατρίδα και όχι την κομματική επιβίωση. Και που η δημοκρατία δεν ήταν σύνθημα σε αφίσα, αλλά δοκιμασία χαρακτήρων.
Η Ελλάδα του 1968 βίωνε τη σιωπή της δικτατορίας. Ο Παπανδρέου έφυγε χωρίς να δει τη μεταπολίτευση που τόσο είχε ονειρευτεί. Κι όμως, το όνομά του παρέμεινε σύμβολο εθνικής αξιοπρέπειας και δημοκρατικής ευθύνης.
Το βάρος ενός ονόματος
Πολλοί επικαλούνται σήμερα την «παράδοση του Παπανδρέου». Λίγοι, όμως, μπορούν να τη σηκώσουν. Το ΠΑΣΟΚ του 2025, εγκλωβισμένο ανάμεσα σε αντιφατικά μηνύματα, δείχνει περισσότερο να ψάχνει ρόλο επιβίωσης παρά όραμα. Η σκιά του Γεωργίου Παπανδρέου, ενός ηγέτη που μιλούσε για ενότητα, παιδεία και εθνική ευθύνη, δεν ταιριάζει εύκολα σε μια παράταξη που μοιάζει να αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε παλαιοπασοκικές αναμνήσεις και ευρωπαϊκή αμηχανία.
Ο σημερινός του διάδοχος, Νίκος Ανδρουλάκης, επικαλείται συχνά την «παράδοση του Κέντρου». Όμως, το Κέντρο για τον Παπανδρέου δεν ήταν ιδεολογική ισορροπία, ήταν ηθική στάση. Ήταν το σημείο όπου η πολιτική συναντούσε την ευθύνη, όχι τη διγλωσσία.
Κι εκεί ακριβώς βρίσκεται η ειρωνεία: όσο το ΠΑΣΟΚ αναζητεί ρόλο σε ένα πολιτικό τοπίο που αλλάζει, η Νέα Δημοκρατία κατοχυρώνει στην πράξη αυτό που εκείνος πρέσβευε — σταθερότητα, σοβαρότητα και προσήλωση στη θεσμική ομαλότητα. Την πίστη πως η πρόοδος δεν έρχεται με συνθήματα, αλλά με έργο.
Σαν σήμερα, λοιπόν, δεν θυμόμαστε μόνο τον θάνατο ενός μεγάλου πολιτικού. Θυμόμαστε το μέτρο της ηγεσίας. Και το μέτρο αυτό δεν μετριέται σε ποσοστά ή δημοσκοπήσεις, αλλά σε αίσθημα ευθύνης απέναντι στη χώρα.
Ο Γεώργιος Παπανδρέου υπήρξε ένας πραγματικός πατριώτης του δημοκρατικού Κέντρου. Και ίσως, αν ζούσε σήμερα, να έβλεπε με θλίψη πώς κάποιοι χρησιμοποιούν το όνομά του για να δικαιολογήσουν τη μικρότητα μιας πολιτικής χωρίς ψυχή.
Άλλωστε, η Ελλάδα δεν έχει ανάγκη από επίκληση συμβόλων, αλλά από συνέπεια στα λόγια και στην πράξη.
