Η προγραμματισμένη για αύριο Τρίτη επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη, στην Τρίπολη μοιάζει να βρίσκεται στον αέρα δεδομένων των συνθηκών ασφαλείας που επικρατούν στη λιβυκή πρωτεύουσα μετά τη συγκέντρωση πολλών και διαφορετικών επιρροών πολιτοφυλακών. Οι οριστικές αποφάσεις αναμένεται να ληφθούν σήμερα έπειτα από αξιολόγηση των εξελίξεων.
Αυτό που οι επιτόπιοι παρατηρητές χαρακτηρίζουν «προδιαγεγραμμένο εσωτερικό ξεκαθάρισμα» στο δυτικό στρατόπεδο της Λιβύης (χωρίς την παραμικρή εμπλοκή της πλευράς Χαφτάρ) έχει ενδιαφέρον και για τη χώρα μας. Και τούτο διότι, σε περίπτωση αλλαγής καθεστώτος ή πρωθυπουργού στην Τρίπολη, έχει σημασία ποιος θα είναι ο νέος συνομιλητής της Αθήνας και ποια η προσέγγισή του στα βαριά διμερή θέματα. Υπό αυτό το πρίσμα, η αποκατάσταση των διαύλων επικοινωνίας μεταξύ Αθήνας και Βεγγάζης αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα.
Διαρκής πονοκέφαλος
Οπωσδήποτε, η διεθνώς αναγνωρισμένη και αναφανδόν φιλοτουρκική Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (GNU), που εδρεύει στην Τρίπολη, με πρωθυπουργό τον Αμπντουλχαμίντ Ντμπεϊμπά, αποτελεί διαρκή πονοκέφαλο για την Αθήνα. Μέσω του ΟΗΕ, η κυβέρνηση της Τρίπολης επιδιώκει να θεμελιώσει τις θέσεις και το αφήγημά της ενόψει της (μελλοντικής) οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών με τη χώρα μας και ταυτοχρόνως προσπαθεί να «επικυρώσει» σε διεθνές πεδίο το τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Με ρηματική διακοίνωση που έστειλε στις 20 Ιουνίου και δημοσιεύτηκε στις 3 Ιουλίου, η Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Λιβύης στον ΟΗΕ υποστήριξε ότι η Ελλάδα σφετερίζεται περιοχές που «εμπίπτουν σε θαλάσσιες ζώνες που παραμένουν αντικείμενο άλυτης διαφοράς» μεταξύ των δύο χωρών, κατηγορώντας την Ελλάδα για «μονομερείς ενέργειες», «παραβίαση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων», ακόμα και παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας. Επιπλέον, η λιβυκή πλευρά «απορρίπτει κατηγορηματικά» αυτό που η ίδια αντιλαμβάνεται ως «απόπειρα επιβολής τετελεσμένων».
Οι λιβυκές αιτιάσεις (που συνοδεύονται με δύο χάρτες) στοχοποιούν την παραχώρηση αδειών εξερεύνησης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων που προκήρυξε η ελληνική κυβέρνηση: εκείνη του Ιουνίου που αφορά περιοχές νοτίως της Κρήτης για τις οποίες εξέφρασε επίσημο ενδιαφέρον ο αμερικανικός ενεργειακός κολοσσός της Chevron (οι περιοχές τέμνουν την τουρκολιβυκή οριοθέτηση) αλλά και περιοχές νοτιοδυτικά της Κρήτης. Οι δεύτερες αφορούν άδειες που χορήγησε η (τότε) ελληνική κυβέρνηση τον Ιούνιο του 2019 στην αμερικανική ExxonMobil και τη γαλλική Total για αναζήτηση υδρογονανθράκων.
Παρότι η λιβυκή πλευρά ισχυρίζεται ότι δεσμεύεται σταθερά «στον εποικοδομητικό διάλογο και στη διαπραγμάτευση», από τη ρηματική διακοίνωση προκύπτει με σαφήνεια ότι η Τρίπολη απορρίπτει τη μέση γραμμή (4001/2011) ως μοτίβο για μελλοντική οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών με την Αθήνα. Και παράλληλα ότι επιχειρεί όχι μόνο να αποδεχθεί, αλλά και να επικυρώσει διεθνώς τα «προκύπτοντα» για την ίδια από το τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Μετά τη δημοσιοποίηση της λιβυκής ενέργειας, πηγές του υπουργείου Εξωτερικών υπογράμμισαν ότι θα υπάρξει επίσημη απάντηση μέσω του ΟΗΕ, τονίζοντας ότι η Ελλάδα «απορρίπτει κάθε ενέργεια ή δράση που βασίζεται σε άκυρες και ανυπόστατες συμφωνίες, χωρίς κανένα έρεισμα στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας». Οι ίδιες πηγές επαναλάμβαναν την ετοιμότητά τους για συνέχιση των συζητήσεων για την οριοθέτηση «όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν». «Καμία αντίδραση δεν πρόκειται να αποθαρρύνει την ελληνική κυβέρνηση από το να ασκεί, με υπευθυνότητα και έμπρακτα, τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας», προσέθεταν οι ίδιες πηγές.
Η διαμορφωθείσα κατάσταση μεταξύ Αθήνας και Τρίπολης (η οποία προ ημερών υπέγραψε νέα στρατιωτική συμφωνία με την Αγκυρα) έχει γίνει αρκετά περίπλοκη. Ο κ. Γεραπετρίτης έχει εκφράσει σε όλα τα επίπεδα (και σε όλες τις λιβυκές πλευρές) την πρόθεση της Ελλάδας για άμεση επανέναρξη των συνομιλιών για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών.
Ωστόσο, οι διαφορετικές προσεγγίσεις των δύο χωρών ως προς τη μέθοδο οριοθέτησης, ως προς παρεμπίπτοντα σε αυτή ζητήματα (η Λιβύη έκλεισε τον κόλπο της Σύρτης τη δεκαετία του 1970, ενέργεια που δεν αναγνώρισε ποτέ η Ελλάδα κ.λπ.) και φυσικά το βάρος του τουρκολιβυκού μνημονίου καθιστούν μάλλον ανέφικτη μια συνεννόηση επί του ζητήματος. Αλλωστε, ο τελευταίος γύρος διμερών διαπραγματεύσεων για τις θαλάσσιες ζώνες έλαβε χώρα τον Αύγουστο του 2011.
Πρόταση διεξόδου
Ως εκ τούτου, η παραπομπή της διαφοράς της οριοθέτησης στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης φαντάζει ως διέξοδος και για τα δύο μέρη. Σε ανάλογη πολιτική συμφωνία ήρθε η Αθήνα με τα Τίρανα για τις θαλάσσιες ζώνες τον Οκτώβριο του 2020, διαδικασία που πάγωσε λόγω αλβανικών κωλυμάτων.
Ωστόσο, δεν πρέπει να λησμονείται ότι σε μια ενδεχόμενη προσφυγή Ελλάδας-Λιβύης στη διεθνή δικαιοδοσία για τις θαλάσσιες ζώνες θα παρεμβληθεί τόσο η Τουρκία λόγω του τουρκολιβυκού μνημονίου όσο και η Αίγυπτος (με την οποία η Ελλάδα πραγματοποίησε τμηματική οριοθέτηση της ΑΟΖ της).
