Η 9η Δεκεμβρίου τιμάται διεθνώς ως ημέρα μνήμης και αξιοπρέπειας των θυμάτων της γενοκτονίας, αλλά και ως υπόμνηση της κοινής δέσμευσης της ανθρωπότητας στην πρόληψη και αποτροπή αυτού του πλέον ειδεχθούς εγκλήματος. Η ημέρα καθιερώθηκε με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των ΗΕ το 2015, με στόχο αφενός την αναγνώριση του οφειλόμενου σεβασμού στα θύματα και αφετέρου την ενίσχυση του αγώνα για να μην επαναληφθούν πουθενά στον κόσμο γενοκτονικές συγκρούσεις.
Η ημερομηνία αυτή επελέγη, επειδή στις 9 Δεκεμβρίου 1948, η διεθνής κοινότητα, βαθιά συγκλονισμένη από το Ολοκαύτωμα και τις ανείπωτες ναζιστικές θηριωδίες, υιοθέτησε τη Σύμβαση για την Πρόληψη και Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας, την πρώτη συνθήκη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα που εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ.
Η Σύμβαση υποδηλώνει τη δέσμευση της διεθνούς κοινότητας για «ποτέ ξανά» και παρέχει τον διεθνή νομικό ορισμό της «γενοκτονίας». Σε αυτό το πλαίσιο, ορίζεται ως γενοκτονία οποιαδήποτε πράξη που διαπράττεται με πρόθεση να αφανίσει, ολοκληρωτικά ή εν μέρει, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα.
Σύμφωνα με τη Σύμβαση, γενοκτονία συνιστούν πράξεις όπως:
- δολοφονία μελών της ομάδας,
- πρόκληση σοβαρής σωματικής ή ψυχικής βλάβης,
- σκόπιμη επιβολή συνθηκών που στοχεύουν στον φυσικό αφανισμό της ομάδας,
- επιβολή μέτρων για παρεμπόδιση γεννήσεων,
- εξαναγκαστικές μετακινήσεις παιδιών σε άλλη ομάδα.
Η Σύμβαση επιβεβαιώνει ότι η γενοκτονία, είτε τελείται σε καιρό ειρήνης είτε σε περίοδο πολέμου, συνιστά έγκλημα κατά το Διεθνές Δίκαιο και τα Συμβαλλόμενα Κράτη υποχρεούνται «να την προλαμβάνουν και να την τιμωρούν».
Για την πρόληψη των εγκλημάτων γενοκτονίας, είναι εξόχως σημαντικό τα κράτη να μην επιτρέπουν συμπεριφορές και πρακτικές που εισάγουν διακρίσεις, να καταπολεμούν και να προλαμβάνουν τον φανατισμό, τον ρατσισμό και κάθε άλλη συμπεριφορά που μπορεί να καλλιεργήσει διχασμό μεταξύ των ανθρώπων. Τα κράτη οφείλουν να αναγνωρίζουν τα πρώιμα σημάδια και να ανακόπτουν τη ρητορική μίσους, τον στιγματισμό και την προπαγάνδα που οδηγεί από τη διάκριση στη βία και τελικά στην καταστροφή ολόκληρων κοινοτήτων.
Στο πλαίσιο περαιτέρω ανάδειξης της σημασίας της πρόληψης και τιμωρίας της γενοκτονίας και επαναβεβαίωσης των δεσμεύσεων της διεθνούς κοινότητας σε αυτήν την ασταθή γεωπολιτική συγκυρία, η Γενική Συνέλευση των ΗΕ υιοθέτησε τον περασμένο Σεπτέμβριο το Ψήφισμα A/RES/79/328. Η Συνέλευση εκφράζει ανησυχία για το γεγονός ότι, παρά τις διεθνείς προσπάθειες, πολλές χιλιάδες αθώοι άνθρωποι εξακολουθούν να είναι θύματα γενοκτονίας παγκοσμίως.
Στο ψήφισμα επαναλαμβάνεται η ευθύνη κάθε κράτους να προλαμβάνει πιθανές πράξεις που μπορεί να οδηγήσουν σε γενοκτονία, συμπεριλαμβανομένης και της υποκίνησης μίσους, μέσω των κατάλληλων και αναγκαίων μέσων. Παράλληλα τονίζεται ότι η καταδίκη και τιμωρία των δραστών αποτελεί βασικό παράγοντα για την πρόληψη της.
Η φετινή επέτειος αποτελεί μια πολύτιμη ευκαιρία να ανανεωθεί η αποφασιστικότητα της διεθνούς κοινότητας να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες προκλήσεις και να αποτρέψει τα εγκλήματα μαζικών θηριωδιών.
Η πρόληψη των εγκλημάτων γενοκτονίας είναι ευθύνη όλων μας, που κατανοούμε ότι η ρητορική μίσους, ο ρατσισμός, ο φανατισμός δεν είναι απλή έκφραση γνώμης, αλλά ο δρόμος που οδηγεί στη βία με συνέπειες που συχνά δεν μπορούμε να ελέγξουμε.
Γιατί αν η μνήμη είναι το μέσο για να αποτίσουμε φόρο τιμής σε εκείνους που τόσο άδικα χάθηκαν, η πρόληψη είναι το μέσο για να διασφαλίσουμε ότι ανάλογα εγκλήματα δε θα συμβούν ποτέ ξανά στο μέλλον.
