Ένας πόλεμος είναι πάντοτε μια τραγωδία. Πάνω από όλα για τους αμάχους, τους αθώους ανθρώπους που πληρώνουν το βαρύτερο τίμημα χωρίς να φέρουν καμία ευθύνη για την έναρξη των συγκρούσεων.
Η Γάζα έχει βυθιστεί σε μια καθημερινότητα πόνου, στερήσεων και αβεβαιότητας. Ουρές για λίγα τρόφιμα και φάρμακα, κατεστραμμένα νοσοκομεία, ερείπια στη θέση των υποδομών. Τα παιδιά ζουν σε άθλιες συνθήκες, μακριά από σχολεία, παιχνίδι και κάθε αίσθηση ασφάλειας.
Από την άλλη πλευρά, το Ισραήλ εξακολουθεί να μετρά τις πληγές του μετά τη φρίκη της 7ης Οκτωβρίου 2023, της μεγαλύτερης σφαγής Εβραίων από την περίοδο του Ολοκαυτώματος. Μια κοινωνία παγωμένη από το σοκ, ζει σε διαρκές πένθος και συλλογική αγωνία, περιμένοντας την επιστροφή των ομήρων, ζωντανών ή νεκρών.
Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο ακούμε συχνά τον όρο "γενοκτονία" να χρησιμοποιείται για τη σύγκρουση στη Γάζα, δυστυχώς πολλές φορές χωρίς επαρκή γνώση του πραγματικού νοήματος και των αυστηρών προϋποθέσεων που αυτός συνεπάγεται. Η λέξη αυτή, λόγω του τεράστιου ιστορικού και νομικού της βάρους, δεν μπορεί να χρησιμοποιείται επιπόλαια ή ως συνθηματικό.
Τι είναι πραγματικά μια γενοκτονία;
Ο όρος «γενοκτονία» έχει νομική σημασία και δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιείται αυθαίρετα ή πολιτικά. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την Πρόληψη και Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας (1948), απαιτείται «η πρόθεση να καταστραφεί, εξ ολοκλήρου ή εν μέρει, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα». Δεν αρκούν οι απώλειες, πρέπει να αποδειχθεί πρόθεση εξόντωσης.
Κατά τον 20ό αιώνα σημειώθηκαν μερικές από τις πιο τραγικές και αναγνωρισμένες γενοκτονίες της ιστορίας. Η γενοκτονία των Αρμενίων, που έλαβε χώρα το 1915 υπό το οθωμανικό καθεστώς, στοίχισε τη ζωή σε περίπου 1,5 εκατομμύριο ανθρώπους. Ακολούθησε η γενοκτονία των Εβραίων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, από το 1941 έως το 1945, όπου 6 εκατομμύρια Εβραίοι δολοφονήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς και τους συνεργάτες του σε όλη την Ευρώπη. Τέλος, το 1994, μέσα σε λίγους μήνες, η γενοκτονία των Τούτσι στη Ρουάντα οδήγησε στον θάνατο περίπου 1 εκατομμύριο ανθρώπους, σε ένα οργανωμένο πρόγραμμα μαζικής εξόντωσης από το καθεστώς των Χούτου. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, οι στοχευόμενες ομάδες υπέστησαν αφανισμό που κυμάνθηκε μεταξύ 60% και 75% του συνολικού τους πληθυσμού.
Οι γενοκτονίες αυτές χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη μιας σαφούς και αποδεδειγμένης πρόθεσης συστηματικής εξόντωσης ολόκληρων πληθυσμιακών ομάδων, γεγονός που αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για τον ορισμό του εγκλήματος της γενοκτονίας σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Συγκριτικά, στην περίπτωση της Γάζας, μετά από 20 μήνες συνεχούς πολέμου, οι συνολικές απώλειες φτάνουν περίπου τους 50.000 με 55.000 νεκρούς, που αντιστοιχεί μόλις στο 2% με 2,5% ενός πληθυσμού περίπου 2,3 εκατομμυρίων κατοίκων. Από αυτούς τους νεκρούς, περίπου 23.000 είναι τρομοκράτες της Χαμάς, ενώ ο υπόλοιπος αριθμός αφορά άμαχους πολίτες. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια της ίδιας χρονικής περιόδου, οι γεννήσεις στη Γάζα φτάνουν από 55.000 έως 86.000 (σύμφωνα με στοιχεία της Χαμάς), γεγονός που δείχνει ότι ο πληθυσμός της περιοχής όχι μόνο δεν μειώνεται, αλλά στην πραγματικότητα παρουσιάζει αύξηση.
Παρά τη μεγάλη ανθρώπινη τραγωδία και τις σοβαρές απώλειες, δεν υπάρχουν λοιπόν αποδείξεις για πρόθεση συστηματικής εξόντωσης του πληθυσμού από την πλευρά του Ισραήλ. Τα ποσοστά των θυμάτων και οι δημογραφικές εξελίξεις καθιστούν σαφές ότι η σύγκρουση στη Γάζα δεν μπορεί να συγκριθεί με τις γενοκτονίες που σημάδεψαν την ιστορία του προηγούμενου αιώνα.
Στατιστικά από τη Γάζα: οι αριθμοί που δεν «λένε» γενοκτονία
Η εξέταση των απωλειών στη Γάζα αποκαλύπτει μια εικόνα με σημαντικές διαστάσεις και κρίσιμες λεπτομέρειες. Τον Δεκέμβριο του 2024, το Ισραήλ εκτιμούσε ότι 20.000 τρομοκράτες είχαν εξουδετερωθεί, ενώ από την πλευρά της η Χαμάς ανακοίνωνε συνολικά 45.000 νεκρούς. Μια ανεξάρτητη μελέτη της βρετανικής δεξαμενής σκέψης Henry Jackson Society της ίδιας περιόδου ανέφερε πως, από τους 39.000 νεκρούς, οι 17.000 ήταν «μαχητές». Αυτά τα στοιχεία συμπίπτουν στο γεγονός ότι περίπου το 40% με 45% των νεκρών αποτελούν τρομοκράτες της Χαμάς.
Επίσης, τον Μάρτιο του 2025 το Υπουργείο Υγείας της Χαμάς δημοσίευσε αναλυτική κατανομή των θυμάτων κατά ηλικία και φύλο που δείχνει ότι οι περισσότεροι νεκροί ήταν άνδρες σε ηλικία μάχης. Δύο μήνες μετά, η ίδια η Χαμάς ανακοίνωσε ότι οι συνολικές απώλειες είχαν φτάσει τους 54.000 νεκρούς. Ανεξάρτητες εκτιμήσεις τοποθετούν τον αριθμό των θυμάτων μεταξύ 48.000 και 54.000.
Αν υπήρχε πρόθεση εξόντωσης του πληθυσμού, τότε, με την ισραηλινή ισχύ πυρός, τα νούμερα θα ήταν πολλαπλάσια. Αντιθέτως, η αναλογία θυμάτων αποδεικνύει περιορισμό της χρήσης βίας σε στρατιωτικούς στόχους, παρά τις ανθρώπινες απώλειες και τις τεράστιες καταστροφές σε υποδομές.
Αποτυχία εξόντωσης ή απουσία πρόθεσης;
Ορισμένα διεθνή ΜΜΕ και οργανώσεις, όπως η Amnesty International, κάνουν λόγο για γενοκτονία, σκόπιμη καταστροφή και λιμό. Ωστόσο, ο αριθμός των αμάχων που σκοτώθηκαν, αν και τραγικός, παραμένει, όπως προαναφέραμε, εξαιρετικά χαμηλός σε σχέση με την πραγματική ισχύ πυρός των Ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων.
Ενδεικτικά, στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, ο συνολικός αριθμός των θυμάτων εκτιμάται σε περίπου 200.000, από συνολικό πληθυσμό περίπου 590.000 κατοίκων πριν τους βομβαρδισμούς του Αυγούστου 1945, δηλαδή σχεδόν ένας στους τρεις έχασε τη ζωή του. Στη Γάζα, παρότι μιλάμε για 92% καταστροφή κτιρίων (σύμφωνα με την Amnesty International), οι νεκροί άμαχοι, χωρίς να υπολογίζουμε προφανώς τους νεκρούς τρομοκράτες, δεν ξεπερνούν το 1,5% του πληθυσμού.
Η τρομοκρατία της Χαμάς και οι επιπτώσεις της
Η Χαμάς, που παρουσιάζεται ως υπερασπιστής των Παλαιστινίων, παραμένει καταγεγραμμένη ως τρομοκρατική οργάνωση από την Ε.Ε., τις ΗΠΑ και πολλές άλλες χώρες. Η επίθεση της 7ης Οκτωβρίου είχε στοιχεία καθαρά γενοκτονικής πρόθεσης: 1.200 δολοφονίες αμάχων μέσα σε λίγες ώρες, απαγωγές, βιασμοί, βαρβαρότητα.
Επιπλέον, η χρήση αμάχων ως ανθρώπινων ασπίδων, τα οπλοστάσια κάτω από νοσοκομεία και σχολεία και οι εσωτερικές εκκαθαρίσεις μαρτυρούν στρατηγική απανθρωπιάς. Η εργαλειοποίηση του θανάτου ίσως αποτελεί τη μεγαλύτερη τακτική νίκη της ισλαμιστικής οργάνωσης.
Η ανάγκη για ψύχραιμη ανάλυση και ειρήνη
Αν και οι απώλειες είναι τραγικές στον παλαιστινιακό θύλακα, τα στοιχεία δεν υποστηρίζουν την ύπαρξη γενοκτονικής πρόθεσης.
Δεν χρειαζόμαστε ούτε πολιτική πόλωση ούτε ανεξέλεγκτο αντισημιτισμό. Δεν χρειαζόμαστε επίσης επιφανειακές ταμπέλες ή διαστρεβλώσεις. Ο πόλεμος στη Γάζα πρέπει να σταματήσει το συντομότερο δυνατόν. Οι άμαχοι πρέπει να προστατευτούν και από τις δύο πλευρές. Η ειρήνη δεν θα έρθει με τον εξευτελισμό της αλήθειας, αλλά με την υπευθυνότητα και την τόλμη να δούμε τα γεγονότα όπως είναι, δηλαδή σύνθετα και τραγικά. Και να μην ξεχνάμε ποτέ πως η ισλαμιστική τρομοκρατία δεν είναι «αντίσταση», είναι εμπόδιο στην ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια.
Οι Παλαιστίνιοι καλούνται να πάρουν το μέλλον τους στα χέρια τους, επιλέγοντας ηγεσίες που θα εργαστούν για την ειρήνη και την οικοδόμηση κράτους, αντί για τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η Χαμάς ή διεφθαρμένους ηγέτες. Η αποδοχή της ύπαρξης του Ισραήλ είναι απαραίτητη, έπειτα από 75 χρόνια άρνησης και τουλάχιστον 9 χαμένες ευκαιρίες για κρατική συγκρότηση. Αντίστοιχα, και το Ισραήλ πρέπει να ενισχύσει εκείνες τις δυνάμεις που πιστεύουν σε μια λύση δύο κρατών, στη διπλωματία και στη συνύπαρξη με ασφάλεια και αμοιβαίο σεβασμό.
Ουτοπία;
