«Δεν πρέπει να αναρωτιόμαστε ‘‘ποιος θα μας κυβερνήσει’’, όπως εξηγεί ο Καρλ Πόπερ, αλλά πώς θα οργανώσουμε τις πολιτικές πρακτικές και τους θεσμούς, έτσι ώστε να φράξουμε τον δρόμο στο κακό, στη διαφθορά ή στους ανίκανους ηγέτες και να τους εμποδίσουμε να κάνουν σοβαρή ζημιά.
Αμείλικτα και άκαμπτα, οι ρεαλιστές δεν παραβλέπουν τα όρια της ανθρώπινης υπόστασής μας. Αυτός είναι ένας πρόσθετος λόγος και εξηγεί το γιατί, ύστερα από σχεδόν 500 χρόνια, ακόμη στοχαζόμαστε ‘‘συντροφιά με τον Νικολό Μακιαβέλλι’’», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στον συλλογικό τόμο «Ο Machiavelli στο σύγχρονο Marketing και Management» επιμέλειας των Χάρις, Λοκ και Ριζ.
Εδάφιο αρκετά επίκαιρο, εν όψει των εκλογών. Με το παιχνίδι της πολιτικής στρατηγικής να κορυφώνεται και να περιπλέκεται τόσο έντονα, ας καταφύγουμε στα πλέον εύστοχα από τα αποφθέγματα του «Ηγεμόνα» και των άλλων εγχειριδίων στρατηγικής.
Είπε ο Σουν Τζου:
«Τίποτα δεν είναι δυσκολότερο από την τέχνη των ελιγμών. Το δύσκολο είναι να κάνεις την παραπλάνηση να δείχνει αληθινή και να μετατρέπεις την απώλεια σε πλεονέκτημα, άρα λοιπόν όταν έχεις δυνάμεις να υποκρίνεσαι ότι είσαι αδύναμος, όταν ενεργείς να υποκρίνεσαι ότι είσαι αδρανής, όταν ο εχθρός συγκεντρώνει τις δυνάμεις του, προετοιμάσου να του επιτεθείς, εκεί που είναι δυνατός απόφυγέ τον. Προσποιήσου κατωτερότητα και ενθάρρυνε την αλαζονεία του. Αυτό που έχει τη μέγιστη σπουδαιότητα στον πόλεμο είναι να επιτεθείς στη στρατηγική του εχθρού. Δεύτερο κατά σειρά σπουδαιότητας είναι να διαλύσεις τις συμμαχίες του. Εάν υστερείς αριθμητικά, γίνε ικανός στην αποχώρηση. Αυτός που ξέρει πότε μπορεί να πολεμήσει και πότε όχι, θα είναι νικητής. Αυτός που είναι συνετός και ξέρει να περιμένει έναν ασύνετο εχθρό, θα είναι νικητής».
Σταχυολογώντας μερικά αποφθέγματα από την πολεμική σοφία και την ανυπέρβλητη στρατηγική σκέψη του μεγάλου αυτού πολέμαρχου των Κινέζων, δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε την αξιοσημείωτη διαχρονικότητα αλλά και την ευρύτητα της εφαρμογής των. Σε καιρούς ειρήνης και δημοκρατίας, όπως είναι οι σύγχρονοι καιροί που διάγει η χώρα μας –αν και η βαθιά οικονομική κρίση έχει τραυματίσει τις δημοκρατικές αντοχές και έχει αφυπνίσει επικίνδυνες συγκρουσιακές πολεμικές του λαού μας– οι πολιτικές συγκρούσεις δεν διεξάγονται με ένοπλους στρατούς και φονικές μάχες. Αφήνουν όμως μεγάλα περιθώρια για την άντληση πολύτιμων διδαγμάτων από τις στρατηγικές παρακαταθήκες που περιγράφονται στην «Τέχνη του Πολέμου» καθώς και από άλλες μεταγενέστερες καταγραφές της παγκόσμιας πολιτικής, διπλωματικής και πολεμικής γραμματείας, όπως αυτές αποτυπώνονται, για παράδειγμα, στο μνημειώδες έργο «Ο Ηγεμών» του Νικολό Μακιαβέλλι.
Ο Μακιαβέλλι πέθανε φτωχός, παρά τα μεγάλα αξιώματα στα οποία ευδόκησε να ανέλθει όσο ζούσε. Ο γιος του Πέτρος έγραψε: «Ο πατέρας μας μάς άφησε σε άκρα πενία». Όσο και αν φαίνεται παράξενο, ο δεξιοτέχνης αυτός των πολιτικών και στρατηγικών ελιγμών, αυτό το για πολλούς αποκρουστικό τέρας της ιταλικής δημόσιας ζωής του 14ου αιώνα, αλλά και της διαβόητης αποστροφής, «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», δεν χρησιμοποίησε την –συχνά σκληρώς ασκούμενη– εξουσία του για προσωπικό πλουτισμό. Πρέσβευε επίσης, όσο και αν μας φαίνεται παράξενο, πως το καλύτερο πολίτευμα είναι η Δημοκρατία, ενώ αφιέρωσε τη ζωή του στη θεμελίωση της ενότητας των κρατιδίων της ιταλικής χερσονήσου, που μέχρι τότε σπαράσσονταν από εμφύλιες διενέξεις.
Στη διάρκεια της περιπετειώδους πολιτικής ζωής του, ο Μακιαβέλλι γνώρισε διώξεις, εξορίες και φυλακίσεις από φίλους και εχθρούς της παράταξής του. Διέβη τη δική του πολιτική έρημο της αποδοκιμασίας και της απομόνωσης, την οποία κατόρθωσε να μετατρέψει σε γόνιμο πνευματικό έδαφος έξοχης πολιτικής και κοινωνικής αναλυτικής σκέψης που, ακόμη και σήμερα επηρεάζει πολιτικούς, στρατιωτικούς, αναλυτές, επικοινωνιολόγους και λοιπούς ταγούς του δημόσιου βίου. Όπως ο Μωυσής, στον οποίο κατά κόρον αναφέρεται και ο οποίος χρειάστηκε να ζήσει και να διαβεί την άνυδρη έρημο της φυγής και του κατατρεγμού, για να ηγηθεί τελικά του γένους των Εβραίων οδηγώντας το στη Γη της Επαγγελίας.
Είπε (ακόμη) ο Σουν Τζου: «Τα νερά ενός χειμάρρου παρασύρουν αγκωνάρια στο διάβα τους επειδή κυλούν με περισσή ορμή. Όταν η βροχή κάνει ένα ποτάμι να φουσκώσει αυτοί που θέλουν να το διασχίσουν πρέπει να περιμένουν μέχρι να υποχωρήσουν τα νερά. Υπάρχουν δρόμοι που δεν πρέπει να διαβείς, στρατεύματα που δεν πρέπει να χτυπήσεις, πόλεις που δεν πρέπει να τους επιτεθείς, εδάφη που δεν πρέπει να διεκδικήσεις».
Καθώς οι διαφορετικές πολιτικές, προσωπικές, κομματικές και εθνικές στρατηγικές, τα βιώματα του παρελθόντος και οι οραματισμοί του μέλλοντος, οι εξωστρεφείς επικοινωνιακοί χειρισμοί και οι στοχαστικές ματιές συγκλίνουν και αφίστανται αλλήλων, κατακλύζουν τηλεοπτικά παράθυρα και συνεντεύξεις, αποκρυσταλλώνονται οι συμμαχίες, οι αποχωρήσεις και οι προσχωρήσεις, συντάσσονται οι λόγοι και οι ομιλίες και δοκιμάζονται οι πολιτικές συνειδήσεις, σκοπιμότητες και αποφάσεις.
Και κάπου παρακάτω, στην «Τέχνη του πολέμου» διαβάζουμε:
«Για να εξασφαλιστεί ότι ο στρατός θα αντέξει την επίθεση του εχθρού χωρίς να ηττηθεί, απαιτείται η χρήση έμμεσων και άμεσων δυνάμεων. Αυτές οι δύο δυνάμεις συνεργάζονται. Δρουν αλληλένδετα σαν κρίκοι περασμένοι ο ένας μέσα στον άλλον. Ποιος μπορεί να εξακριβώσει πού τελειώνει η μία και που αρχίζει η άλλη; Οι ελιγμοί που μπορεί να κάνει ένας στρατός ικανός στη χρήση έμμεσων δυνάμεων είναι ανεξάντλητοι σαν τη ροή των μεγάλων ποταμών...»
Xρίστος Χ. Λιάπης MD, MSc,PhD
Ψυχίατρος - Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών
Πρόεδρος ΔΣ ΚΕΘΕΑ
