Οι παρεμβάσεις του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου σηματοδότησαν μια σειρά ορόσημων στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1993), την οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα (2011), τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (2012), το πρόγραμμα ΟΜΤ (2016). ) και την Ποσοτική χαλάρωση (2020).
του Στράτου Γεραγώτη
Κάθε φορά, οι αποφάσεις της Καρλσρούης προκαλούν φόβο. Φόβο ότι θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρό πλήγμα στην πρόοδο της Ευρώπης. Όμως στην πραγματικότητα, αυτό δεν συνέβη: αν και υπήρξαν κατ εξακολούθηση πολλές επιφυλάξεις – όπως η πρόσφατη καταγγελία – το γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο κατέληξε στο τέλος να δώσει το πράσινο φως στα αμφισβητούμενα ευρωπαϊκά μέτρα. Τώρα, έχει σειρά η απόφαση για τους ίδιους πόρους (ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για το σύστημα των ιδίων πόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης) που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 14 Δεκεμβρίου 2020.
Είναι περιττό να υπενθυμίσω τη σημασία αυτής της διάταξης, η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την άδεια στην Επιτροπή να εκδώσει 750 δισεκατομμύρια για την κάλυψη του ευρωπαϊκού δημόσιου χρέους. Σε αυτό το μέσο βασίζεται η ΕΕ της επόμενης γενιάς ( NextGenerationEU) , η διευκόλυνση ανάκτησης και ανθεκτικότητας , η βάση πάνω στην οποία στηρίζονται οι προσδοκίες ανάκαμψης των κρατών μελών, ιδίως των πιο αδύναμων ( βλέπε Ελλαδα), για να αντιμετωπιστούν οι καταστροφικές επιπτώσεις της πανδημίας. Η απόφαση για τους ίδιους πόρους βρίσκει τη νομική της βάση στο άρθρο. 311 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). Ο κανόνας αυτός ορίζει, στην πρώτη παράγραφο, ότι η Ένωση εξοπλίζεται με τα απαραίτητα μέσα για τους σκοπούς της. Στη 2η παράγραφο, ορίζει ότι ο προϋπολογισμός της Ένωσης, με την επιφύλαξη άλλων εσόδων, χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου με τους δικούς του πόρους . Τέλος, η τρίτη παράγραφος, ρυθμίζει τη διαδικασία έκδοσης και έναρξης ισχύος της απόφασης. Ειδικότερα, θεωρείται ότι δεν αρκεί ομόφωνη έγκριση από το Συμβούλιο, μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Απαιτείται επίσης επικύρωση από όλα τα κράτη μέλη σύμφωνα με τους αντίστοιχους εσωτερικούς τους κανόνες.
Και εδώ είναι που το γερμανικό δικαστήριο μπαίνει στη σκηνή. Η απόφαση, έχοντας ολοκληρώσει τακτικά την ευρωπαϊκή της διαδικασία (διαβούλευση με το Κοινοβούλιο, ομόφωνη έγκριση του Συμβουλίου), επικυρώθηκε από 16 κράτη μέλη , και στη Γερμανία, τα δύο κοινοβουλευτικά τμήματα του Bundestag και του Bundesrat έχουν εκφραστεί υπέρ της μεγάλης πλειοψηφίας. Λείπει μόνο η τελική έγκριση του Προέδρου της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, αλλά αυτό παρεμποδίστηκε προσωρινά από την απόφαση των δικαστών της Καρλσρούης της 26ης Μαρτίου. Η εν λόγω απόφαση προέρχεται από έφεση που υπέβαλε μια μεγάλη ομάδα γερμανών πολιτών, με επικεφαλής τον Bernd Lucke, γερμανό πολιτικό και οικονομολόγο, πρώην μέλος της ακροδεξιάς του Alternative für Deutschland στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Όπως είναι γνωστό, το γερμανικό σύστημα, σε αντίθεση με το ελληνικό αναγνωρίζει την άμεση πρόσβαση ατόμων στο Συνταγματικό Δικαστήριο. Οι προσφεύγοντες ζητούν από το Δικαστήριο να αναγνωρίσει την παρανομία του Ord (Ultra-vires Kontrol) και να εμποδίσει την επικύρωσή του στη Γερμανία ως προφύλαξη(Verfassungsidentitat Kontrol ). Σε ποια επιχειρήματα βασίζεται η ένσταση, δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε με ακρίβεια. Δεν μπορεί να συναχθεί από τη διάταξη του Δικαστηρίου, το οποίο – λόγω της φύσης του – στερείται λόγων. Εντούτοις, αρκετά βάσιμες ενδείξεις μπορούν να αντληθούν από τις θέσεις που έλαβε ο Bernd Lucke στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και από αυτά που ανέφεραν όσοι είχαν πιθανώς πρόσβαση στα κείμενα της έφεσης.
Προφανώς, η Ord αμφισβητείται ως προς τη μη συμμόρφωση με την αρχή της καταλογισμού (Ultra-vires Kontrol) και της παραβίασης των θεμελιωδών αρχών του γερμανικού συντάγματος (Verfassungsidentitat Kontrol) Αυτές είναι δύο επαναλαμβανόμενες επικρίσεις σε ένδικα μέσα κατά ευρωπαϊκών πράξεων ενώπιον του Δικαστηρίου. Στην περίπτωσή μας, κάτω από το πρώτο προφίλ παραπονούμαστε ότι ο Ord θα είχε ξεπεράσει τις εξουσίες που παρέχει το άρθρο 311 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση . Ο λόγος εντοπίζεται στο γεγονός ότι η διάταξη αυτή θα εξουσιοδοτούσε το Συμβούλιο να αποφασίσει αποκλειστικά για τους δικούς του πόρους. Αντίθετα, αυτά δεν είναι εσοδα που προέρχονται από τα έσοδα των ομολόγων της Ένωσης. Με άλλα λόγια, δεν πρέπει να υπάρχει σύγχυση μεταξύ Eigenmittel (ίδιοι πόροι ) και Fremdenmittel (άλλοι πόροι ). Όσον αφορά τη δεύτερη πτυχή, θα διακυβευόταν το κυρίαρχο δικαίωμα του γερμανικού κοινοβουλίου έναντι του εθνικού προϋπολογισμού. Αυτό θα εκτίθεται σε υποχρεώσεις που θα αποφασίζει αυτόνομα από την Επιτροπή και οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε επιβαρύνσεις για τους Γερμανούς φορολογούμενους έως 750 δισεκατομμύρια ευρώ. Εξ ου και η φερόμενη παραβίαση της συνταγματικής ταυτότητας της χώρας. Πρέπει να σημειωθεί ότι η απόφαση του Δικαστηρίου της 26ης Μαρτίου δεν λαμβάνει υπόψη αυτά τα επιχειρήματα. Στην πραγματικότητα, δεν αποκλείει ούτε την κύρια έκκληση της συνταγματικότητας , αλλά ούτε καν το αίτημα για προληπτικό μέτρο (einstweiligen Anordnung). Υιοθετεί ένα μέτρο που περιγράφετε ως Hängebescluss. Πρόκειται για ένα μέσο που προβλέπει το γερμανικό σύστημα για την προφύλαξη : ένα είδος προ-απόφασης επί της ουσίας.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήταν πεπεισμένη ότι η απόφαση για τους ίδιους πόρους έχει σταθερά νομικά θεμέλια. Μέχρι εδώ καλά . Παραμένει όμως το πρόβλημα του συγχρονισμού. Η γερμανική επικύρωση προς το παρών έχει μπλοκαριστεί . Ελπίζουμε ότι ακόμη και υπό την πίεση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης, το γερμανικό δικαστήριο θα αποφανθεί το συντομότερο δυνατό και προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Διακυβεύεται η έγκαιρη και πολυαναμενόμενη έναρξη των εκταμιεύσεων της ΕΕ επόμενης γενιάς.
*Ο Στράτος Γεραγώτης, Διδάκτωρ Παν/μιου των Βρυξελλών, τ. Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Παν/μιο της Pavia της Ιταλίας
