Πέρασαν επτά χρόνια από την 21η Αυγούστου 2018, οπότε και η χώρα, σύμφωνα με την ανάγνωση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, αποχαιρέτησε πανηγυρικά τον «στενό κορσέ» των μνημονίων, με τον τότε πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα να κάνει από την Ιθάκη το διάγγελμα (με υπόκρουση… τζιτζικιών) που έκλεισε έναν κύκλο, ο οποίος είχε ανοίξει από τον Γιώργο Παπανδρέου στο Καστελόριζο.
Δύο μήνες πριν είχε δοθεί μια άλλη παράσταση, όπου ο τότε πρωθυπουργός, από το Ζάππειο, είχε πει «τα στοιχήματα είναι για να υλοποιούνται», και εμφανίστηκε φορώντας γραβάτα, για να πείσει ότι η συμφωνία που η κυβέρνησή του διαπραγματεύθηκε και πήρε από το Eurogroup οδήγησε την Ελλάδα εκτός επιτήρησης.
Ο κ. Τσίπρας είχε κάνει ιδιαίτερη αναφορά στην «έντιμη συμμαχία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ» και είχε μιλήσει για συνέχισή της μέχρι το τέλος της τετραετίας, προσδιορίζοντας ως κύριο στόχο την κάθαρση. Με βάση όσα ακολούθησαν η αναφορά μάλλον γινόταν για τη σκευωρία Novartis, η κατάληξη της οποίας είναι γνωστή.
Για τα… πανηγύρια
«Μετά από οκτώ ολόκληρα χρόνια καταφέραμε να επιλύσουμε το πρόβλημα του ελληνικού χρέους. Ενός χρέους που δεν δημιουργήσαμε εμείς. Ενός χρέους που κληρονομήσαμε από τις δυνάμεις του παλιού καθεστώτος. Φτάσαμε ως εδώ. Φτάνουμε στο τέλος των μνημονίων», είχε υπογραμμίσει χαρακτηριστικά ο τότε πρωθυπουργός, μέσα σε ένα πανηγυρικό κλίμα όπου σημαιοστολισμοί, κάμερες, στημένες δηλώσεις κυριαρχούσαν.
Φυσικά υπήρξε και η θερμή αγκαλιά του με τον Πάνο Καμμένο, ο οποίος με τη σειρά του έκανε και αυτός λόγο για «ιστορική μέρα δικαίωσης», εξήρε τη συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, ενώ αποκάλυψε ότι η απόφαση για το δημοψήφισμα συζητήθηκε σε ένα δείπνο με τον κ. Τσίπρα και τις… συζύγους τους.
Αλλά οι εικόνες εκείνης της ημέρας –εικόνες για τα πανηγύρια, όπως χαρακτηρίστηκε εύστοχα από πολιτικούς παρατηρητές τότε– απείχαν παρασάγγας από την πραγματικότητα που βίωνε η ελληνική κοινωνία. Δεν ήταν παρά μια προσπάθεια της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ να ξαναγράψει την ιστορία, παρακάμπτοντας τις ευθύνες, τις υπογραφές και τις τραγικές συνέπειες του τρίτου μνημονίου.
Η 21η Αυγούστου 2018 δεν σηματοδότησε καμία πραγματική έξοδο από την κρίση ή τα μνημόνια. Στην καλύτερη περίπτωση, ήταν το τέλος της επίσημης εφαρμογής του τρίτου μνημονίου, που υπέγραψε και εφάρμοσε η ίδια η συγκυβέρνηση Τσίπρα-Καμμένου.
Το αφήγημα περί «καθαρής εξόδου» που παρουσίασαν οι κυβερνητικοί εκπρόσωποι δεν άντεχε σε σοβαρή ανάλυση. Η Ελλάδα, ακόμα και μετά την τυπική ολοκλήρωση του προγράμματος, παρέμενε υπό αυστηρή εποπτεία, με δεσμεύσεις για πρωτογενή πλεονάσματα μέχρι το 2060, με την υποχρέωση υλοποίησης δεκάδων μεταρρυθμίσεων και φυσικά με υπογεγραμμένα μέτρα λιτότητας που είχαν ήδη τεθεί σε εφαρμογή. Αυτή η επιτήρηση, μάλιστα, ήταν σκληρότερη από τις αντίστοιχες σε άλλες χώρες που βίωσαν μνημόνια, όπως η Πορτογαλία και η Ιρλανδία.
Τρίτο και χειρότερο
Δεν μπορεί να παραλειφθεί το γεγονός ότι το τρίτο μνημόνιο ήταν αποτέλεσμα μιας από τις πιο χαρακτηριστικές πολιτικές μεταστροφές της μεταπολίτευσης. Ο ΣΥΡΙΖΑ εκλέχθηκε με βασική ατζέντα την κατάργηση των μνημονίων με έναν νόμο και ένα άρθρο. Αντ’ αυτού, λίγους μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας, η δική του κυβέρνηση σύρθηκε σε μια σκληρή και αλλοπρόσαλλη διαπραγμάτευση που κόστισε δισεκατομμύρια ευρώ στην ελληνική οικονομία, αποκορύφωμα της οποίας ήταν το δημοψήφισμα του Ιουλίου 2015 – όταν ο ελληνικός λαός ψήφισε «όχι» και η κυβέρνηση το μετέφρασε ως «ναι».
Το αποτέλεσμα ήταν η υπογραφή μιας συμφωνίας που περιλάμβανε ιδιωτικοποιήσεις, νέους φόρους, μειώσεις συντάξεων και αφορολόγητου, και πλήθος από σκληρά μέτρα. Οι ίδιοι άνθρωποι που έκαναν καριέρα πάνω στο αντιμνημονιακό κύμα, υπέγραψαν το πιο σκληρό μνημόνιο της δεκαετίας. Κι όμως, δύο χρόνια αργότερα, είχαν το θράσος να πανηγυρίζουν χωρίς ίχνος αυτοκριτικής.
Η υπερφορολόγηση, ο ΕΝΦΙΑ, οι αυξήσεις σε έμμεσους φόρους, οι ασφαλιστικές εισφορές μέσω του περιβόητου νόμου Κατρούγκαλου, η μείωση των αφορολόγητων ορίων και το γενικότερο κλίμα φορολογικής τρομοκρατίας δημιούργησαν ένα ασφυκτικό περιβάλλον για μικρομεσαίους επιχειρηματίες, επαγγελματίες, εργαζόμενους και συνταξιούχους, ένα σχέδιο που υλοποιούσε με μαθηματική ακρίβεια ο Ευκλείδης Τσακαλώτος.
Το πιο εξοργιστικό, ίσως, στοιχείο εκείνης της ημέρας στο Ζάππειο, αλλά και της Ιθάκης της 21ης Αυγούστου, ήταν η απόλυτη απουσία αυτοκριτικής. Ούτε μια λέξη ούτε μια συγγνώμη για τις ψεύτικες υποσχέσεις, για το δημοψήφισμα-παρωδία, για την οικονομική καταστροφή που προκάλεσε η «υπερήφανη διαπραγμάτευση», για τα capital controls, για το τρίτο μνημόνιο. Και, φυσικά, κανένας λόγος για τη μεσαία τάξη που εξοντώθηκε. Για εκείνους που πλήρωσαν τον λογαριασμό της ιδεοληψίας και της προχειρότητας.
Φωτογραφία-σύμβολο μιας αποτυχίας που παρουσιάστηκε ως δήθεν θρίαμβος
Οι ίδιοι παρατηρητές πιστεύουν ότι η αγκαλιά Τσίπρα-Καμμένου στο Ζάππειο δεν ήταν απλώς μια φωτογραφία της στιγμής. Ήταν και παραμένει σύμβολο ενός ψεύδους που παρουσιάστηκε ως αλήθεια, μιας αποτυχίας που πλασαρίστηκε ως θρίαμβος. Είναι το πρόσωπο της πολιτικής υποκρισίας, της ανευθυνότητας και της απαξίωσης της νοημοσύνης των πολιτών.
Η 21η Αυγούστου 2018 δεν ήταν η μέρα που η Ελλάδα βγήκε από τα μνημόνια. Ήταν η μέρα που επιβεβαιώθηκε ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας δεν ήταν ποτέ μόνο οικονομικό. Ήταν βαθύτατα πολιτικό. Διότι όσο πολιτικοί πανηγυρίζουν πάνω στην προσπάθεια εξόντωσης της μεσαίας τάξης, που οι ίδιοι προκάλεσαν, χωρίς αιδώ και χωρίς απολογισμό, κάθε πραγματική έξοδος από την κάθε κρίση θα παραμένει ζητούμενο.
