Η υπόθεση των παράνομων αγροτικών επιδοτήσεων και του ΟΠΕΚΕΠΕ είναι μία ακόμη απόδειξη πως όσα και να έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια για το πελατειακό κράτος –ειδικά από το 2019 κι έπειτα, με την αλλαγή διακυβέρνησης– δυστυχώς δεν είναι αρκετά. Οι τομές που απαιτούνται είναι βαθιές, και αντικειμενικά είναι δύσκολο να ξεριζωθεί η νοοτροπία που έχει ριζωθεί εδώ και δεκαετίες και διακρίνει ολόκληρο το σύστημα, και τις δύο πλευρές.
Γράφει η Έρση Παπαδάκη
Η ψηφιοποίηση του κράτους που προχώρησε με γοργά βήματα και λόγω της πανδημίας υπήρξε ασφαλώς ένα αποφασιστικό βήμα για την αντιμετώπιση του φαινομένου της διαφθοράς στον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ψηφιοποίηση του αρχείου των Υποθηκοφυλακείων και του Κτηματολογίου, αλλά και πολλές άλλες περιπτώσεις συναλλαγής των πολιτών με το Δημόσιο. Ένα ακόμη βήμα είναι αυτό που επιδιώκει η κυβέρνηση να κάνει με τη μεταφορά των αρμοδιοτήτων της Πολεοδομίας από τους δήμους στο Κτηματολόγιο και ασφαλώς οι αντιδράσεις που υπάρχουν οφείλονται εν πολλοίς στο γεγονός ότι κάποιοι είναι βολεμένοι με το καθεστώς που υπάρχει και επιδιώκουν να διατηρηθεί επ’ αόριστον.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι στις περισσότερες έρευνες που γίνονται ακόμη και από επίσημους φορείς, όπως είναι ο Συνήγορος του Πολίτη ή η Εθνική Αρχή Διαφάνειας, ως εστία διαφθοράς και κακοδιοίκησης καταγράφονται οι Πολεοδομίες και ορισμένοι αυτοδιοικητικοί οργανισμοί – μηδέ εξαιρουμένων των δήμων και παρά τις σημαντικές προσπάθειες που έχουν γίνει σε αρκετές περιπτώσεις από συγκεκριμένους δημάρχους για ν’ αντιμετωπίσουν το φαινόμενο στις υπηρεσίες τους. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει και κάτι ακόμα: ότι το πελατειακό κράτος ξεκινάει «από τα κάτω», δηλαδή αφορά την καθημερινότητα των πολιτών και πολλές απλές, καθημερινές συναλλαγές και όχι μόνο τη σχέση τους με την κεντρική διοίκηση και το κεντρικό κράτος.
Μεγάλη συζήτηση έχει γίνει για την περιβόητη φράση «μαζί τα φάγαμε» του αείμνηστου Θεόδωρου Πάγκαλου. Μόνο που κατά κάποιο τρόπο αποτυπώνει την πραγματικότητα, διότι η διαφθορά και το πελατειακό κράτος απαιτούν τη συμμετοχή (και συνενοχή) και των δύο πλευρών. Ποτέ δεν είναι ο ένας, δηλαδή ποτέ δεν είναι μόνο εκείνος που θα ζητήσει το «φακελάκι» ή την «εξυπηρέτηση», αλλά και εκείνος που είναι διατεθειμένος να προχωρήσει σε τέτοιου είδους συναλλαγές προκειμένου να έχει όφελος.
Η υπόθεση του ΟΠΕΚΕΠΕ αποτέλεσε μάλιστα την αφορμή ο ίδιος ο Κυριάκος Μητσοτάκης να κάνει γενναία αυτοκριτική: «Αποτύχαμε. Μας ψήφισαν για να αλλάξουμε τα κακώς κείμενα και όχι για να τα διαιωνίσουμε», είχε πει χαρακτηριστικά σε μια πρόσφατη αποστροφή του (δημόσιου) λόγου του.
Η πραγματικότητα είναι πως ο ίδιος είχε θέσει από την αρχή της διακυβέρνησής του ως στόχο την πάταξη του πελατειακού κράτους και προφανέστατα με τη διπλή, σαρωτική νίκη στις εκλογές του 2023 πήρε καθαρή εντολή να προχωρήσει στις απαραίτητες κινήσεις.
Έγιναν λοιπόν πολλά πράγματα προς αυτήν την κατεύθυνση –με πρώτο ασφαλώς την ψηφιοποίηση του κράτους– αλλά απομένουν ακόμα πολλά να γίνουν. Η μεταρρύθμιση του δημοσίου τομέα είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από την αλλαγή των νοοτροπιών που διαπνέουν γενιές και γενιές δημοσίων υπαλλήλων και των ίδιων των πολιτών. Το πελατειακό κράτος δεν μπορεί να είναι το «μακρύ χέρι» της εκτελεστικής εξουσίας και αυτή η ευθύνη βαρύνει το σύνολο του πολιτικού συστήματος και όχι μόνο τη σημερινή κυβέρνηση ή προσωπικά τον πρωθυπουργό και τους υπουργούς του.
Και θέμα νοοτροπίας
Με άλλα λόγια, απαιτείται συναίνεση για ν’ αλλάξουν πολλά πράγματα – συναίνεση σε πολιτικό επίπεδο, η οποία μπορεί να εκφραστεί και στην επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση με την αλλαγή κρίσιμων διατάξεων του συντάγματος. Συναίνεση όμως απαιτείται πρωτίστως και σε κοινωνικό επίπεδο, και κυρίως κατανόηση του φαινομένου από την ίδια την κοινωνία και βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.
Είναι οι νοοτροπίες που πρέπει ν’ αλλάξουν για να εφαρμοστούν συγκεκριμένα μέτρα, τα οποία από μόνα τους θα παραμείνουν κενό γράμμα, όπως έγινε και στο πρόσφατο και μη παρελθόν εάν δεν υπάρξει αυτή η κοινωνική συναίνεση για την αντιμετώπιση του πελατειακού κράτους και των παθογενειών του.
