Τρεις είναι οι αλλαγές οι οποίες θα έχουν μεγάλο αντίκτυπό στην Ευρώπη του αύριο. Καταρχάς, στις διεθνείς σχέσεις όπου η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των χωρών έχει πλέον μεγαλύτερη σημασία από τους κανόνες και τους πολυμερείς θεσμούς του παρελθόντος. Δεύτερον, η οικολογική μετάβαση, μια πρόκληση για την επιβίωση της ανθρωπότητας, η οποία είναι στενά συνυφασμένη, μετά τον πόλεμο του Πούτιν, με το πρόβλημα της ενεργειακής ασφάλειας. Τέλος, ο βιομηχανικός και τεχνολογικός ανταγωνισμός μεταξύ των μεγάλων χωρών, ειδικότερα μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας, με στόχο την κυριαρχία στον εμπορικό και στρατηγικό τομέα.
Για την Ευρώπη, αυτές οι αλλαγές αποτελούν μεγάλες προκλήσεις. Η αλήθεια είναι πως τα τελευταία τρία χρόνια υπήρξαν σημαντικές αντιδράσεις και αντανακλαστικά από την Ένωση, κυρίως μέσω των παρεμβάσεων και της κινητοποίησης σημαντικών οικονομικών πόρων. Αυτό συνέβη κυρίως την εποχή της πανδημίας με την υιοθέτηση κοινής προσέγγισης για την αγορά, την προμήθεια και τη διανομή εμβολίων κατά του Covid-19. Αλλά και μετά, με την έναρξη του προγράμματος Next Generation EU, το οποίο βασίζεται στη πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Επιπλέον, οι χώρες της ΕΕ υιοθέτησαν σχετικά γρήγορα και ομόφωνα βαριές κυρώσεις κατά της Μόσχας ως απάντηση στην εισβολή στην Ουκρανία, ενώ μείωσαν δραστικά την εξάρτησή τους από το ρωσικό αέριο.
Αυτά ήταν αναμφίβολα σημαντικά βήματα προς τα εμπρός. Όμως ο κόσμος έχει αλλάξει και μάλιστα ραγδαία. Μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία ετέθησαν νέες πιο περίπλοκες προκλήσεις στην Ευρώπη.
Εσωτερικοί στόχοι και διεθνής προοπτική
Στο εσωτερικό της ΕΕ, η πρόκληση αφορά το ευρωπαϊκό μοντέλο ανάπτυξης το οποίο σε βάθος χρόνου πρέπει να αλλάξει ώστε να προσαρμοστεί στο νέο παγκόσμιο πλαίσιο. Για να συμβεί αυτό ο θεμελιώδης μοχλός είναι η περιβαλλοντική και ψηφιακή μετάβαση, η οποία είναι υψίστης σημασίας, όπως ήταν στο παρελθόν η οικοδόμηση της εσωτερικής αγοράς και η νομισματική ενοποίηση. Πρόκειται για μια αναμόρφωση η οποία όμως είναι δύσκολη στην πράξη γιατί πρέπει να αναστρέψει την διαδικασία αποβιομηχανοποίησης που βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και αρκετό καιρό και η οποία απειλεί σημαντικά μέρη της ευρωπαϊκής παραγωγικής βάσης. Για να είναι επιτυχής, η ΕΕ πρέπει να εφαρμόσει μια σειρά πολιτικών εισάγοντας νέα εργαλεία παρέμβασης βιομηχανικής και τεχνολογικής πολιτικής τα οποία θα μπορούν να συνδέσουν επιτυχώς την καινοτομία, την τεχνολογία και την ανταγωνιστικότητα.
Επίσης, για να είναι κυρίαρχη η Ευρώπη θα πρέπει να είναι έτοιμη στην αντιμετώπιση νέων εξωτερικών προκλήσεων, και για να το κάνει αυτό θα πρέπει να δημιουργηθεί άμεσα η προοπτική ενός νέου και ενισχυμένου ρόλου της Ένωσης σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σε αυτό το νέο πλαίσιο, η Ευρώπη πρέπει να καθορίσει τη δική της στρατηγική αυτονομία που θα της επιτρέπει να επηρεάζει τις διεθνείς υποθέσεις και να συμβάλλει στον ορισμό μιας νέας και ισχυρής παγκόσμιας διακυβέρνησης. Μεταξύ των μεγάλων πόλων εξουσίας, η Ευρώπη είναι αυτή με τον μεγαλύτερο βαθμό διαφάνειας και για να συνεχίσει να αναπτύσσεται χρειάζεται μια παγκόσμια οικονομία που να παραμένει ανοιχτή, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη νέους γεωπολιτικούς παράγοντες και παράγοντες διεθνούς ασφάλειας.
Εδώ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η σύνδεση μεταξύ οικονομίας και ασφάλειας είναι το θεμελιώδες χαρακτηριστικό των σχέσεων μεταξύ των μεγάλων χωρών. Η Ευρώπη το εμπέδωσε καλά αυτό ειδικά μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Όμως ακομα απομένουν να γίνουν πολλά κυρίως ως προς την ενσωμάτωση οικονομικών και γεωπολιτικών συμφερόντων ώστε να δημιουργηθεί μια πραγματική ευρωπαϊκή στρατηγική. Αυτή είναι μια θεμελιώδης προϋπόθεση για την κυριαρχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε διάφορα επίπεδα, ώστε να ενεργεί ως πρωταγωνιστής στο νέο παγκόσμιο πλαίσιο.
Τέλος, η επανεκκίνηση της βιώσιμης ανάπτυξης και ο ενισχυμένος ρόλος της Ένωσης σε παγκόσμιο επίπεδο μπορούν να επιτευχθούν μόνο υπό την προϋπόθεση ότι η Ένωση διαθέτει περισσότερους πόρους και εργαλεία παρέμβασης από ό,τι έχει σήμερα. Το ευρωπαϊκό σύστημα διακυβέρνησης με τη σημερινή του δομή δεν είναι αρκετό. Χρειάζεται δηλαδή μια βαθιά αναδιάρθρωση και ανανέωση. Και αυτή είναι η τρίτη μεγάλη πρόκληση για την Ευρώπη, η οποία επηρεάζει στενά τις άλλες δύο.
* Ο Στράτος Γεραγώτης είναι Διδάκτωρ Παν/μιου Βρυξελλών
