Σαν σήμερα, 27 Νοεμβρίου 1965, η ιστορία της Κρήτης αποκτά ξανά φωνή. Μια φωνή αρχαία, γεμάτη μυστήριο, που ψιθυρίζει από τα ιερά της κορυφής του Γιούχτα και από τη μεγάλη νεκρόπολη στις Αρχάνες. Τα χώματα που κάποτε έκρυβαν μυστικά χιλιάδων ετών άνοιξαν για να αποκαλύψουν μια αλήθεια που ούτε οι πιο τολμηροί αρχαιολόγοι δεν περίμεναν, μια πιθανή τελετουργική ανθρωποθυσία των Μινωιτών.
Ήταν στα μέσα του 20ού αιώνα, όταν ο αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης ανέσκαψε το ιερό κορυφής στο Γιούχτα, το βουνό που, στο περίγραμμα του, μοιάζει με το πρόσωπο ενός ξαπλωμένου γίγαντα. Οι αρχαίοι πίστευαν πως εκεί βρισκόταν ο «τάφος» του Δία. Εκεί όπου κατοικούσε η θεϊκή δύναμη, εκεί όπου οι άνθρωποι ανέβαιναν για να προσφέρουν θυσίες και να αναζητήσουν προστασία.
Ανάμεσα στα ερείπια, που είχαν καταρρεύσει από έναν ισχυρό σεισμό, εμφανίστηκε ένα σκηνικό σχεδόν θεατρικό, παγωμένο στον χρόνο, με τέσσερις ανθρώπινους σκελετούς. Ο πιο εντυπωσιακός, ένας νεαρός περίπου 18 χρονών. Το σώμα του βρέθηκε ξαπλωμένο πάνω σε έναν χτιστό βωμό, με τα πόδια πιθανόν δεμένα. Από πάνω του η οροφή είχε συντριβεί. Η εικόνα έμοιαζε με το σταμάτημα μιας τελετουργίας που διακόπηκε βίαια. Ή μήπως όχι;
Δίπλα του, ένας δεύτερος άνδρας, γύρω στα 37, φορούσε κοσμήματα και σφραγίδες, σημάδι υψηλής θέσης, ίσως ιερέας. Τα χέρια του ήταν τοποθετημένα στο στήθος, σαν να περίμενε κάτι, σαν να είχε μείνει στον αέρα μια τελευταία ιεροπραξία. Κανένας δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα τι συνέβη εκείνη τη στιγμή. Όμως η σύνθεση της σκηνής γέννησε την πιο αμφιλεγόμενη θεωρία της μινωικής αρχαιολογίας, ότι οι Μινωίτες είχαν τελέσει ανθρωποθυσία.
Αν και πολλοί επιστήμονες διαφωνούν, υποστηρίζοντας ότι τα ευρήματα ίσως προέρχονται από την κατάρρευση του κτιρίου και όχι από θυσιαστική πράξη, η συζήτηση δεν έκλεισε ποτέ. Στα Χανιά, στην αρχαία Κυδωνία, βρέθηκαν επίσης ανθρώπινα οστά μαζί με υπολείμματα τελετουργικών σφαγών ζώων. Και όσο πλήθαιναν τα ευρήματα, τόσο το ερώτημα γινόταν πιο ανησυχητικό...πόσο σκοτεινή ήταν τελικά η πιο λαμπρή προϊστορική κοινωνία του Αιγαίου;
Η Κρήτη των ανακτόρων, της τέχνης, της ναυτοσύνης και του εμπορίου φαίνεται ότι έκρυβε πίσω από την επιφάνεια έναν κόσμο φόβου και θρησκευτικής υπερβολής. Οι σεισμοί, οι φυσικές καταστροφές, η ανάγκη για ευμένεια των θεών, ίσως έσπρωξαν τους ανθρώπους σε πράξεις που σήμερα μοιάζουν αδιανόητες.
Όμως αυτό είναι και το μεγαλείο της αρχαιολογίας, κάθε εύρημα μάς φέρνει πιο κοντά σε αλήθειες που δεν είναι ούτε όμορφες ούτε εύκολες. Και κάθε 27 Νοεμβρίου, τα βουνά της Κρήτης μάς θυμίζουν ότι η ιστορία δεν είναι ποτέ μονοδιάστατη. Κάτω από τα χρώματα και τα ανάκτορα των Μινωιτών, υπάρχει ένας άλλος κόσμος, γεμάτος αγωνία, πίστη και σκοτάδι. Εκεί που οι ανθρώπινοι φόβοι και οι ανθρώπινες πράξεις, όσο αρχαίες κι αν είναι, έχουν μια τρομακτική τάση να μας κοιτούν κατάματα.
