Σαν σήμερα, 18 Δεκεμβρίου 1803, η Ιστορία ανεβαίνει ένα βουνό στην Ήπειρο και σταματά απότομα στην άκρη ενός γκρεμού.
Το Ζάλογγο δεν είναι απλώς ένας τόπος. Είναι μια στιγμή όπου οι λέξεις λιγοστεύουν και η αφήγηση περνά από τα γεγονότα στη μνήμη.
Οι Σουλιώτες έχουν ήδη ηττηθεί. Μετά από χρόνια αντίστασης, ο Αλή Πασάς έχει καταφέρει το αδιανόητο, να τους λυγίσει. Η συμφωνία είναι σκληρή αλλά ξεκάθαρη, να φύγουν από τη γη τους. Άντρες, γυναίκες και παιδιά παίρνουν τον δρόμο της εξόδου, αφήνοντας πίσω σπίτια, τάφους, μια ζωή ολόκληρη.
Όχι όμως όλοι.
Μια μικρή ομάδα γυναικών με τα παιδιά τους βρίσκεται αποκομμένη, κυκλωμένη, χωρίς διέξοδο. Το βουνό μπροστά τους, ο εχθρός πίσω. Και τότε, σε εκείνη τη λεπτή γραμμή όπου η λογική υποχωρεί και η απόφαση γίνεται μοίρα, γεννιέται το γεγονός που πέρασε στην ιστορία ως «Χορός του Ζαλόγγου».
Σύμφωνα με την παράδοση, οι γυναίκες διαλέγουν τον θάνατο αντί για την αιχμαλωσία. Πετούν πρώτα τα παιδιά τους στον γκρεμό και ύστερα ακολουθούν οι ίδιες. Η αφήγηση θέλει να τραγουδούν, να πιάνονται χέρι-χέρι, να χορεύουν πάνω στο χείλος της αβύσσου. Μια εικόνα σκληρή, σχεδόν αβάσταχτη, που για δεκαετίες διδάχθηκε ως η απόλυτη μορφή αυτοθυσίας.
Όμως η Ιστορία, όσο περνούν τα χρόνια, αρχίζει να ψιθυρίζει ερωτήματα. Υπήρξε πράγματι χορός; Υπήρξε τραγούδι; Ή μήπως αυτά προστέθηκαν αργότερα, για να αντέξει η μνήμη το βάρος της πράξης; Οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες δεν είναι σαφείς. Κάποιοι ιστορικοί μιλούν για συλλογική αυτοκτονία χωρίς τελετουργικό. Άλλοι για μια πράξη πανικού, όχι σκηνοθετημένης ηρωικής εξόδου.
Κι όμως, ίσως αυτό να μην είναι το πιο σημαντικό.
Γιατί ακόμα κι αν δεν υπήρξε χορός, υπήρξε επιλογή, δηλαδή να μην παραδοθούν και είναι αρκετή για να εξηγήσει γιατί το Ζάλογγο έγινε σύμβολο, χωρίς να ωραιοποιεί τον θάνατο.
Σήμερα, στο Ζάλογγο δεσπόζει το μνημείο. Σιωπηλό, αυστηρό, χωρίς υπερβολές. Δεν τραγουδά. Δεν χορεύει. Απλώς θυμίζει. Και ίσως αυτό να είναι το πραγματικό «σαν σήμερα»: όχι να αποφασίσουμε αν ο μύθος είναι ακριβής, αλλά να αναρωτηθούμε γιατί τον χρειαζόμαστε. Γιατί κάποιες στιγμές της Ιστορίας δεν γράφονται μόνο για να καταγραφούν..μ γράφονται για να αντέχονται.
