Σε μια φυσιολογική κοινωνία, το αυτονόητο θα ήταν και το κυρίαρχο: υπεύθυνος για τις ανοησίες είναι αυτός που τις ξεστομίζει, όχι εκείνος που τις αναμεταδίδει. Όμως, ζούμε σε μια εποχή όπου το αυτονόητο συχνά είναι υπό αμφισβήτηση και η κοινή λογική δεν είναι πια κοινή – είναι ζητούμενο.
Πρόκειται για ένα διαχρονικό φαινόμενο: αντί να κατηγορούνται αυτοί που διασπείρουν ψέματα, θεωρίες συνωμοσίας και φαιδρές εικασίες, στοχοποιούνται εκείνοι που τα καταγράφουν. Σαν να φταίει ο καθρέφτης που δείχνει την πραγματικότητα.
Αυτό το σχήμα παραλογισμού δεν είναι καινούργιο. Θυμόμαστε τους «αγανακτισμένους» που φώναζαν πως τα μνημόνια έφεραν την κρίση – αντί να δουν την αλήθεια κατάματα. Σήμερα, οι «νεοαγανακτισμένοι» της δημόσιας ζωής, ένα μωσαϊκό πολιτικών ρευμάτων και επιτήδειων της δημαγωγίας, συνεχίζουν στον ίδιο δρόμο: αν κάποιος αποκαλύψει τις ασυναρτησίες τους, φταίει αυτός. Όχι εκείνοι που τις ξεστομίζουν με ύφος παντογνώστη
Τα ντοκουμέντα
Ενα πρόσφατο βίντεο της Ομάδας Αλήθειας με δεκάδες χιλιάδες προβολές λειτουργεί ως ντοκουμέντο: παραθέτει, χωρίς επεξεργασία, τις δηλώσεις ανθρώπων που μιλούν ως «ειδικοί», πολιτικοί ή σχολιαστές, που με απόλυτη σοβαρότητα μιλούν για εξαφανισμένα βαγόνια, παράνομα φορτία, καύσιμα για αμερικανικές βάσεις, μυστηριώδεις μύγες τον Φεβρουάριο, και άλλες ιστορίες επιστημονικής φαντασίας.
Ανάμεσά τους:
-Ο (κατά δήλωσή του εμπειρογνώμονας) Κώστας Λακαφώσης «μαρκάρει» στην τηλεόραση το σημείο του τρένου όπου, υποτίθεται, βρίσκονταν εύφλεκτα υλικά. Στη διαρκώς φιλόξενη εκπομπή του Νίκου Ευαγγελάτου, βεβαίως βεβαίως.
-Ο Μανόλης Χριστοδουλάκης του ΠΑΣΟΚ μετρά τρία βαγόνια που… χάθηκαν.
-Ο πωλητής των επιστολών του Ιησού (μέρες που είναι…) Κυριάκος Βελόπουλος κάνει λόγο για δεκάδες αγνοούμενους («λείπουν 53 άτομα!») και αναρωτιέται αν έχουμε δει «Φεβρουάριο μήνα κουνούπια και μύγες».
-Ο Θανάσης Παφίλης βλέπει σύνδεση με τις ΗΠΑ και την αμερικανική βάση στη Λάρισα (ΚΚΕ είναι, τι άλλο θα έβλεπε…)
-Ο Σωκράτης Φάμελλος, πρόεδρος κόμματος για να μην ξεχνιόμαστε, υπονοεί ότι υπάρχει περίεργη σχέση μεταξύ του δυστυχήματος των Τεμπών και του θανάτου του γιου της εισαγγελέως στη Λάρισα.
-Ο βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ και πρώην ΑΝΕΛ, Βασίλης Κόκκαλης, «ανακάλυψε» ότι έγινε λίγες μέρες πριν την τραγωδία «πλειστηριασμός 25 τόνων ξυλολίου».
Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο το γελοίο των δηλώσεων. Είναι το γεγονός ότι εκφέρονται με ύφος σοβαρότητας, σαν να μιλούν για απόλυτες αλήθειες. Κι όταν έρθει η ώρα της κριτικής, δεν ντρέπονται∙ εξοργίζονται. Οργίζονται όχι με τον εαυτό τους, αλλά με όσους τόλμησαν να τους εκθέσουν.
Το πιο οξύμωρο; Κατηγορούν την Ομάδα Αλήθειας ότι τους γελοιοποίησε. Ομως αυτή απλώς έβαλε έναν καθρέφτη μπροστά τους. Το γελοίο ήταν ήδη εκεί. Δεν χρειάστηκε καμία προσθήκη.
Βολικοί… «ειδικοί»
Στη, δε, χθεσινή στήλη του στα «Νέα», ο Γιώργος Παπαχρήστος δίνει άλλο ένα παράδειγμα του φαινομένου: την περίπτωση του καθηγητή Εμμανουήλ Παπαδάκη. Ενας επιστήμονας που εξειδικεύεται σε προηγμένες τεχνικές τρισδιάστατης απεικόνισης για καρδιαγγειακές παθήσεις παρουσιάστηκε ως «ειδικός» για την πυρόσφαιρα που δημιουργήθηκε μετά το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη.
Ο κ. Παπαχρήστος διερωτάται εύστοχα: ποιος ανασύρει τέτοιους «ειδικούς» από το πουθενά; Ποιος τους πλασάρει στα ΜΜΕ; Και, κυρίως, γιατί; Επειδή η άποψή τους εξυπηρετεί ένα αφήγημα, που βολεύει τους ενόχους να κρύψουν την ευθύνη τους πίσω από τεχνικούς όρους και καπνό συνωμοσίας.
Κι έτσι φτάνουμε στο πιο επικίνδυνο σημείο: όταν το αφήγημα αντικαθιστά την αλήθεια. Όταν οι θεωρίες συνωμοσίας, παρουσιασμένες ως γνώση, κατακλύζουν τη δημόσια συζήτηση. Και όταν ο πόνος των ανθρώπων που έχασαν αγαπημένους γίνεται εργαλείο για τηλεοπτικά σόου και πολιτική μικροπολιτική. Όχι, δεν φταίνε όσοι δείχνουν την ανοησία. Φταίνε όσοι τη δημιουργούν, την εκμεταλλεύονται και την επιβάλλουν ως δήθεν αντίλογο. Και όσοι διαμαρτύρονται για τη γελοιοποίησή τους, ας κάνουν πρώτα μια στάση μπροστά στον καθρέφτη. Γιατί, τελικά, ας πρόσεχαν…
