Εικόνες που απεικονίζουν παιδιά, φτωχές οικογένειες και θύματα σεξουαλικής βίας, δημιουργημένες εξ ολοκλήρου με τεχνητή νοημοσύνη, κατακλύζουν ολοένα και περισσότερες πλατφόρμες πώλησης φωτογραφιών, αλλά και καμπάνιες μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ), προκαλώντας έντονες αντιδράσεις.
Ειδικοί στον τομέα της παγκόσμιας υγείας προειδοποιούν ότι πρόκειται για τη νέα εποχή της «πορνογραφίας της φτώχειας», όπως τη χαρακτηρίζουν, όπου η τεχνολογία αναπαράγει στερεότυπα και εκμεταλλεύεται την ανθρώπινη δυστυχία.
«Τις χρησιμοποιούν άνθρωποι σε όλο τον κόσμο», δήλωσε ο Νόα Άρνολντ από τον οργανισμό Fairpicture της Ελβετίας, ο οποίος προωθεί την ηθική απεικόνιση στις αναπτυξιακές επικοινωνίες. «Κάποιοι τις χρησιμοποιούν ενεργά και άλλοι πειραματίζονται με αυτές».
Ακόμη πιο ανήσυχος εμφανίζεται ο Αρσένι Αλενίτσεφ, ερευνητής του Ινστιτούτου Τροπικής Ιατρικής της Αμβέρσας, ο οποίος έχει εντοπίσει περισσότερες από 100 εικόνες τεχνητής νοημοσύνης που απεικονίζουν ακραία φτώχεια και έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί σε καμπάνιες κατά της πείνας και της σεξουαλικής βίας.
Οι φωτογραφίες αυτές, όπως λέει, αναπαράγουν τη «οπτική γραμματική της φτώχειας» — τα γνωστά δηλαδή στερεότυπα με παιδιά με άδεια πιάτα, γυναίκες που κλαίνε, ή σκηνές από εξαθλιωμένα χωριά.
Σε άρθρο του στο Lancet Global Health, ο ερευνητής μιλά για μια νέα φάση εκμετάλλευσης, την οποία ονομάζει «πορνογραφία της φτώχειας 2.0», όπου οι εικόνες είναι ψεύτικες μεν, αλλά ο αντίκτυπός τους παραμένει πραγματικός. Όπως εξηγεί, οι ΜΚΟ καταφεύγουν σε τέτοιες λύσεις για να μειώσουν τα έξοδα και να αποφύγουν ζητήματα συγκατάθεσης.
«Είναι ξεκάθαρο ότι οι οργανισμοί στρέφονται προς τις τεχνητές εικόνες επειδή είναι φθηνότερες και δεν χρειάζονται άδειες ή πραγματικούς φωτογράφους», επισημαίνει ο Αλενίτσεφ.
Σύμφωνα με την έρευνα, τέτοιες φωτογραφίες φιλοξενούνται πλέον σε δημοφιλείς ιστοσελίδες stock φωτογραφιών, όπως το Adobe Stock και το Freepik, με λεζάντες του τύπου «Φωτορεαλιστικό παιδί σε καταυλισμό προσφύγων» ή «Παιδιά στην Ασία κολυμπούν σε ποτάμι γεμάτο απόβλητα». Μερικές από αυτές πωλούνται έως και 60 λίρες ανά άδεια.
Ο Αλενίτσεφ κατήγγειλε ότι πολλές από αυτές τις εικόνες είναι ρατσιστικές, καθώς αναπαράγουν τα χειρότερα στερεότυπα για χώρες όπως η Αφρική και η Ινδία.
Ο CEO της Freepik, Χοακίν Αμπέλα, υπερασπίστηκε την πλατφόρμα του, λέγοντας πως η ευθύνη βαραίνει τους χρήστες και όχι την εταιρεία. «Είναι σαν να προσπαθείς να στεγνώσεις τον ωκεανό», είπε χαρακτηριστικά, αναγνωρίζοντας ότι η ζήτηση για τέτοιες εικόνες είναι τεράστια.
Ωστόσο, ακόμα και οργανισμοί διεθνούς κύρους, όπως τα Ηνωμένα Έθνη και η Plan International, έχουν δεχθεί κριτική για τη χρήση τέτοιου υλικού. Το 2023, η Plan International Ολλανδίας είχε κυκλοφορήσει καμπάνια με τεχνητές εικόνες παιδιών θυμάτων βίας, ενώ ένα βίντεο του ΟΗΕ με αναπαραστάσεις βιασμών σε εμπόλεμες ζώνες αποσύρθηκε μετά την κατακραυγή.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, το υλικό θεωρήθηκε «ακατάλληλη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης», καθώς αναμείγνυε πραγματικές μαρτυρίες με ψηφιακά δημιουργημένο περιεχόμενο, θέτοντας ζήτημα αξιοπιστίας και σεβασμού στα θύματα.
Παρά τις αντιδράσεις, η εξάπλωση τέτοιων εικόνων συνεχίζεται, ενώ ειδικοί προειδοποιούν ότι τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης «εκπαιδεύονται» πάνω σε αυτές, ενισχύοντας έτσι τα ίδια στερεότυπα που υποτίθεται πως προσπαθούν να ξεπεράσουν.
Όπως δήλωσε ο Άρνολντ, «μετά από χρόνια συζήτησης για την αξιοπρέπεια και τον σεβασμό στην απεικόνιση της φτώχειας, επιστρέφουμε σε ένα σημείο όπου η εικόνα δεν αντιπροσωπεύει την πραγματικότητα, αλλά μια προκατασκευασμένη φαντασίωση εξαθλίωσης».
