Η Δίκη της Νυρεμβέργης εξακολουθεί να αποτελεί μοναδικό ορόσημο στην παγκόσμια Ιστορία. Από τις 20 Νοεμβρίου 1945 έως την 1η Οκτωβρίου 1946, η ανθρωπότητα παρακολούθησε για πρώτη φορά μια οργανωμένη διεθνή προσπάθεια απόδοσης δικαιοσύνης για τον φονικότερο πόλεμο της ανθρωπότητας και για τα εκατομμύρια θύματα του ναζισμού: τους Εβραίους του Ολοκαυτώματος, τους Τσιγγάνους, τους Σλάβους, τους ομοφυλόφιλους, τους πολιτικούς κρατούμενους, τους αιχμαλώτους πολέμου, τους αμάχους που εξοντώθηκαν με πείνα, βασανιστήρια, εκτελέσεις και μεθοδική δολοφονία, σε όλη την Ευρώπη.
Η επιλογή της Νυρεμβέργης δεν ήταν μόνο πρακτική αλλά και βαθιά συμβολική. Το Βερολίνο, παρότι προτάθηκε από τους Σοβιετικούς, ήταν κατεστραμμένο και ακατάλληλο για μια τόσο σύνθετη διαδικασία. Αντίθετα, η Νυρεμβέργη διέθετε το σχεδόν άθικτο «Μέλαθρον της Δικαιοσύνης» και βρισκόταν στη ζώνη κατοχής των Αμερικανών και Βρετανών. Ταυτόχρονα, η επιλογή της είχε και έναν αναπόφευκτο συμβολισμό: στην πόλη όπου ο ναζισμός παρουσίαζε την ισχύ του στον κόσμο, οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες του τρόμου θα έπρεπε να λογοδοτήσουν για τα εγκλήματά τους.
Τη δίκη οργάνωσαν οι τέσσερις νικήτριες δυνάμεις -ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Σοβιετική Ένωση και Γαλλία- συγκροτώντας το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο (IMT). Στο εδώλιο κάθισαν 24 κορυφαίοι ναζί που σχεδίασαν, διηύθυναν και νομιμοποίησαν τον τρόμο: ο Χέρμαν Γκέρινγκ (υπουργός Αεροπορίας), ο Γιόακιμ φον Ρίμπεντροπ (υπουργός Εξωτερικών), ο Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ (ιδεολόγος του ναζισμού), ο Χανς Φρανκ (κυβερνήτης Πολωνίας), ο Βίλχελμ Φρικ (υπουργός Εσωτερικών), ο Γιούλιους Στράιχερ (προπαγανδιστής), ο Βίλχελμ Κάιτελ (αρχηγός της Βέρμαχτ), ο Άλμπερτ Σπέερ (αρχιτέκτονας του Ράιχ και υπουργός Εφοδιασμού), ο Καρλ Ντένιτς (διάδοχος του Χίτλερ), ο Ερνστ Καλτενμπρούνερ (επικεφαλής του Κεντρικού Γραφείου Ασφαλείας), ο Άλφρεντ Γιόντλ (Αρχηγός του Επιτελείου Επιχειρήσεων της Βέρμαχτ), ο Φριτς Ζάουκελ, ο Χιάλμαρ Σαχτ, ο Μάρτιν Μπόρμαν (ερήμην) και άλλοι.
Η απόφαση υπήρξε ιστορική. 12 καταδικάστηκαν σε θάνατο διά απαγχονισμού: Ρίμπεντροπ, Κάιτελ, Καλτενμπρούνερ, Φρανκ, Φρικ, Ρόζενμπεργκ, Στράιχερ, Ζάουκελ, Γιόντλ, Ζάις-Ίνκβαρτ ενώ ο Μπόρμαν καταδικάστηκε επίσης ερήμην. 7 έλαβαν πολυετείς ποινές, μεταξύ των οποίων ο Σπέερ και ο Ντένιτς, ενώ 3 αθωώθηκαν λόγω ανεπαρκών αποδείξεων. Ο Γκέρινγκ κρεμάστηκε λίγο πριν την εκτέλεση, αρνούμενος να δει την αυτοκρατορία του να καταρρέει.
Μετά το IMT, ακολούθησαν μερικές ακόμη δίκες: των γιατρών που πραγματοποίησαν πειράματα, των δικαστών που νομιμοποίησαν το καθεστώς, των βιομηχάνων που χρησιμοποίησαν καταναγκαστική εργασία, των Einsatzgruppen που εκτέλεσαν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, κυρίως Εβραίους, στην Ανατολική Ευρώπη…
Ο Ρούντολφ Χες, διοικητής του Άουσβιτς, δικάστηκε στην Πολωνία και απαγχονίστηκε το 1947 στο ίδιο το στρατόπεδο θανάτου. Ο Άντολφ Άιχμαν, αρχιτέκτονας της «Τελικής Λύσης», συνελήφθη από το Ισραήλ στην Αργεντινή, δικάστηκε στην Ιερουσαλήμ το 1961 και εκτελέστηκε το 1962.
Ένα χρόνο μετά, ήρθε και η Δίκη της Φρανκφούρτης (1963–1965), η πιο σημαντική μεταπολεμική γερμανική προσπάθεια να διερευνηθούν τα εγκλήματα του Άουσβιτς σε βάθος.
Βέβαια, ορισμένα από τα μεγαλύτερα ονόματα του ναζιστικού καθεστώτος δεν κάθισαν ποτέ στο εδώλιο: ο Αδόλφος Χίτλερ (Φύρερ του Ράιχ), ο Χάινριχ Χίμλερ (επικεφαλής των SS) και ο Γιόζεφ Γκαίμπελς (υπουργός Προπαγάνδας) αυτοκτόνησαν πριν τη σύλληψη. Ο Γιόζεφ Μένγκελε, γιατρός-δήμιος του Άουσβιτς, διέφυγε στη Λατινική Αμερική και πέθανε το 1979.
Η πλειονότητα των ναζί και των συνεργατών τους δεν τιμωρήθηκε ποτέ, καθώς ο Ψυχρός Πόλεμος επέβαλε πολύ γρήγορα νέες πολιτικές σκοπιμότητες και, σε ορισμένες περιπτώσεις, οδήγησε ακόμα και στην αξιοποίηση κάποιων επιστημόνων του ναζιστικού μηχανισμού.
Το μήνυμα όμως της Νυρεμβέργης παραμένει μέχρι σήμερα αναλλοίωτο: καμία σκοτεινή εξουσία δεν πρέπει να μένει ατιμώρητη. Κανένα κράτος ή ηγέτης δεν βρίσκεται υπεράνω της ευθύνης για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, όροι που τότε διαμορφώθηκαν και σήμερα αποτελούν θεμέλιο του διεθνούς δικαίου. Η δίκη έδειξε ότι η αλήθεια δεν επιβιώνει χωρίς τεκμήρια και ότι η ανθρωπότητα μπορεί να κοιτάξει, όταν το θέλει πραγματικά, το απόλυτο κακό κατάματα.
Σε μια εποχή που ο φανατισμός ξανασηκώνει κεφάλι, η Νυρεμβέργη θυμίζει ότι η αντικειμενική, σοβαρή και αδέσμευτη από παρεμβάσεις δικαιοσύνη είναι η μοναδική πράξη που διασώζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
