Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) αλλά και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) επισημαίνουν πως η μη ιατρική χρήση βενζοδιαζεπινών αποτελεί ένα ραγδαίως ογκούμενο πρόβλημα δημόσιας υγείας, κάνοντας –μάλιστα- λόγο για μία Πανδημία μέσα στην Πανδημία της COVID-19.
Οι βενζοδιαζεπίνες αποτελούν φαρμακευτικούς παράγοντες οι οποίοι χρησιμοποιούνται ευρύτατα για την αντιμετώπιση διαταραχών ύπνου, άγχους ή καταθλιπτικών συμπτωμάτων.
Γράφει ο Χρίστος Χ. Λιάπης, πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ.
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε πως το τελευταίο δεκαήμερο του Ιανουαρίου του 2021 περισσότεροι από 2 στους 5ενήλικες ανέφεραν συμπτώματα αγχώδους ή καταθλιπτικής διαταραχής, ενώ τα ποσοστά γενικευμένης αγχώδους διαταραχής, ψυχολογικής δυσφορίας και φόβου σχετιζόμενου με την COVID-19 ήταν, αντίστοιχα, 44.9%, 65.2%, και 59%. Από την έναρξη της Πανδημίας αναφέρεται, επίσης, αύξηση της τάξεως του 37% στο ποσοστό αναφερόμενης αϋπνίας. Σε ότι αφορά εργαζόμενους σε υπηρεσίες Υγείας, επιφορτισμένους με τη φροντίδα ασθενών με COVID-19, παρατηρήθηκε αύξηση στον επιπολασμό του άγχους, της τάξεως 25.8%. Σε μια άλλη μελέτη που συμπεριέλαβε ενήλικες αμερικανούς, ο επιπολασμός, σε εθνικό επίπεδο, των διαταραχών άγχους ή κατάθλιψης ανήλθε, τον Ιούνιο του 2020 στο 30.9%.
Η Πανδημία του SARS-CoV-2 προκάλεσε παγκόσμια αύξηση στα ποσοστά άγχους και αϋπνίας, ενώ φαίνεται πως ο αντίκτυπός της στην ψυχική υγεία, όπως και το βάρος των ψυχοπιεστικών συνθηκών που επέφεραν να περιοριστικά μέτρα που εφαρμόστηκαν, ήταν δυσανάλογα επιβαρυντικά για τον γυναικείο πληθυσμό, τόσο επειδή η συχνότητα του άγχους και της κατάθλιψης είναι υψηλότερη στις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες, όσο και για λόγους που έχουν να κάνουν με την υψηλότερη αναλογία γυναικών ανάμεσα στουςεργαζόμενους στις Υπηρεσίες Υγείας αλλά και ανάμεσα στα άτομα που έχασαν τη δουλειά τους λόγω COVID-19.
Ποσοστό της τάξεως του 47% αναφέρει αύξηση στη χρήση ουσιών από την έναρξη της COVID-19 και μετά, σχετιζόμενηαιτιολογικά με την απώλεια εργασίας, τον φόβο μόλυνσης από τον ιό, την κοινωνική αποστασιοποίηση και απομόνωση, καθώς οι ουσίες –ανάμεσά τους και τις βενζοδιαζεπίνες- φαίνεται να αποτελούνέναν μηχανισμό αντιμετώπισης του αρνητικού σωματικού, ψυχικού και κοινωνικού αντικτύπουτης COVID-19.
Οι βενζοδιαζεπίνες, συγκεκριμένα, αποτελούν τα πλέον καταχρηστικώς χρησιμοποιούμενα φάρμακα, ήδη από τη δεκαετία του 70. Ενδεικτικό είναι πως οι τάσεις αναζήτησης στο Google, σχετικά με όρους που αφορούν σε θέματα υγείας, έδειξαν αυξημένη χρησιμοποίηση λέξεων κλειδιά σχετιζόμενων με τις βενζοδιαζεπίνες, στην Ινδία, τη δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, κατά τη διάρκεια του lockdown, ενώ αντίστοιχα είναι και τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας που έλαβε χώρα στην Ιταλία.
Σε μία άλλη μελέτη, η οποία διεξήχθη επίσης στην Ιταλία, με ανάλυση δειγμάτων από το τριχωτό της κεφαλής, για να διαπιστωθούν τα μοτίβα χρήσης ουσιών στη διάρκεια της Πανδημίας, αποκαλύφθηκε αύξηση του ποσοστού χρήσης βενζοδιαζεπινών σε 53.3%, στη διάρκεια του lockdown, σε σχέση με το 16,7% που ήταν το αντίστοιχο ποσοστό πριν την επιβολή των περιοριστικών μέτρων. Το ποσοστό αυτό παρέμεινε, μάλιστα, υψηλό, στο επίπεδο του 43,3%, ακόμη και μετά την άρση του lockdown.
Θα πρέπει να τονισθεί πως στις περισσότερες μελέτες η αύξηση στη χρήση των βενζοδιαζεπινών αφορά σε μη συνταγογραφούμενες, αλλά παρανόμως χορηγούμενες βενζοδιαζεπίνες. Σε μία άλλη μελέτη που διεξήχθη στο Οντάριο του Καναδά προσδιορίσθηκε αύξηση ύψους 43,7% στη χορήγηση βενζοδιαζεπινών κατά τους πρώτους 5 μήνες από την έναρξη της Πανδημίας, το 2020, σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό για το ίδιο χρονικό διάστημα του 2019. Αντίστοιχα, στην Ισπανία, αναφέρεται αύξηση στο ποσοστό των ασθενών που ξεκίνησαν ή αύξησαν τη χρήση βενζοδιαζεπινών και ειδικότερα αλπραζολάμης (Xanax).
Στη Γαλλία, εξαιτίας της κοινωνικής απομόνωσης, ή των ψυχολογικών διαταραχών που επέφερε το lockdown, με τη συνοδό αύξηση των ενδοσυζυγικών συγκρούσεων και της ενδοοικογενειακής βίας, προσδιορίσθηκε, επίσης, προβλεπτική αύξηση στην κατανάλωση βενζοδιαζεπινών, όπως επίσης και στην κατάχρηση ή την επιβλαβή χρήση αλκοόλ ή άλλων ψυχοδραστικών ουσιών, με την κλοναζεπάμη (Rivotril), την αλπραζολάμη (Χanax) και την οξαζεπάμη (δεν κυκλοφορεί στην Ελλάδα), να συγκαταλέγονται ανάμεσα στις περισσότερο «καταχρηστικά» λαμβανόμενες βενζοδιαζεπίνες. Η Ιρλανδία αναφέρει, επίσης, αύξηση στη χρήση αλκοόλ και βενζοδιαζεπινών κατά τη διάρκεια των περιόδων του lockdown, η οποία εξακολούθησε να παρατηρείται και μετά την άρση των σχετικών περιοριστικών μέτρων. Σημειώνεται, μάλιστα, πως τόσο οι βενζοδιαζεπίνες, όσο και το αλκοόλ έχουν παρόμοια δράση στους ίδιους υποδοχείς του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, η οποία εξηγεί το αγχολυτικό αποτέλεσμα που επιφέρουν αλλά και το αθροιστικά επιβλαβές αποτέλεσμα της, συχνά, ταυτόχρονης λήψης τους από όσους αντιμετωπίζουν σχετικά προβλήματα εξάρτησης ή κατάχρησης, για τους οποίους υπογραμμίζεται ότι στην πλειοψηφία τους προμηθεύονται τις βενζοδιαζεπίνες από φίλους ή συγγενείς, με ποσοστό μόνον 20%, ανάμεσά τους, να φαίνεται πως έχει προμηθευθεί τις ουσίες αυτές από τον γιατρό του.
Μεγάλης σημασίας είναι και το γεγονός πως οι βενζοδιαζεπίνες, εκτός από την πρόκληση εθισμού ενοχοποιούνται και για την πρόκληση μακροπρόθεσμων νοητικών διαταραχών, ακόμη και ανοϊκού τύπου, ιδιαίτερα σε άτομα μεγαλύτερων ηλικιών.
Επίση, τα μη βενζοδιαζεπινικά (αλλά βενζοδιαζεπινικώς δρώντα) υπνωτικά, τα καλούμενα και Z-υπνωτικά (με κυριότερο ανάμεσά τους το Stilnox, με δραστική ουσία τη ζολπιδέμη), όπως και τα αντικαταθλιπτικά SSRIs (εκλεκτικοί αναστολείς των υποδοχέων επαναπρόσληψης της σεροτονίνης) και SNRIs (αναστολείς των υποδοχέων επαναπρόσληψης της σεροτονίνης
και της νορεπινεφρίνης), προσδιορίστηκε πως χορηγούνταν αυξημένα κατά τη διάρκεια της Πανδημίας, σε μελέτη που αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ίδια μελέτη προσδιόρισε αύξηση της συνταγογράφησης βενζοδιαζεπινώνκυρίως στις γυναίκες, υπογραμμίζοντας τον σημαντικό αντίκτυπο της COVID-19 και των συνοδών περιοριστικών μέτρων στην ψυχική υγεία, κυρίως, των γυναικών. Η αύξηση αυτή, στα Z-υπνωτικά και στα SSRIs και SNRIsαντικαταθλιπτικά παρέμεινε τόσο κατά το 1ο, όσο και κατά το 2ο κύμα της Πανδημίας, ενώ η αύξηση στη συνταγογράφησηβενζοδιαζεπινών στις γυναίκες φαίνεται να αφορά μόνον το 1οκύμα της COVID-19. Στις γυναίκες παρατηρήθηκε, επίσης, γρηγορότερος ρυθμός αύξησης της μηνιαίας συνταγογράφησης Ζ-υπνωτικών, σε σχέση με τους άνδρες, υποδηλώνοντας το αυξημένο ψυχολογικό βάρος και τις ιδιαίτερες προκλήσεις που συνεπάγεται η COVID-19 για τον γυναικείο πληθυσμό. Συγκριτικά υψηλότερος, σε σχέση με τους άνδρες ήταν ο ρυθμός συνταγογράφησης στις γυναίκες και των Ζ-υπνωτικών και των αντικαταθλιπτικών. Η αύξηση της συνταγογράφησης των Ζ-υπνωτικών στους ενήλικες άνω των 65 ετών, η οποία καταγράφηκε για το διάστημα από τον Νοέμβριο του 2019, έως τον Μάρτιο του 2021, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς τα φάρμακα αυτά, όπως και οι βενζοδιαζεπίνες σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο παρενεργειών και αρνητικών συνεπειών, όπως οι διαταραχές μνήμης και τα κατάγματα από πτώσεις. Μικρή πτώση στη μηνιαία συνταγογράφηση Z-υπνωτικών, αλλά και SSRIs καιSNRIs παρατηρήθηκε μετά τον Οκτώβριο του 2020 και καθόλη τη διάρκεια του 3ου πανδημικού κύματος, γεγονός που υποδηλώνει πως τα περιοριστικά μέτρα έχουν μια περισσότερο άμεση και λιγότερο μακροπρόθεσμη επίδραση ή μπορεί να αντανακλά τη χαλάρωση των μέτρων αυτών ή και την εξοικείωσή μας με το καθημερινό stress της Πανδημίας. Αυτό απο
Έρευνες στα λύματα, από το Mississippi των ΗΠΑ, μέχρι τη Σουηδία, αναφέρουν αυξημένα επίπεδα βενζοδιαζεπινών και των μεταβολιτών τους, ακόμη και στα ψάρια της Σκανδιναβίας, κατά τα χρόνια της Πανδημίας, σε σημείο που να μιλάμε πλέον για τις βενζοδιαζεπίνες ως έναν «καινούριο παράγοντα» περιβαλλοντικής μόλυνσης των οικοσυστημάτων.
Xρίστος Χ. Λιάπης MD, MSc,PhD
Ψυχίατρος – Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών
Πρόεδρος ΔΣ ΚΕΘΕΑ
Μέλος Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας
chliapis@yahoo.gr
Ενδεικτικές βιβλιογραφικές αναφορές:
• Sarangi A, McMahon T, Gude J. Benzodiazepine Misuse: An Epidemic Within a Pandemic. Cureus. 2021 Jun21;13(6):e15816. doi: 10.7759/cureus.15816. PMID: 34306882; PMCID: PMC8294026.
• Milani SA, Raji MA, Chen L, Kuo YF. Trends in the Use of Benzodiazepines, Z-Hypnotics, and SerotonergicDrugs Among US Women and Men Before and During the COVID-19 Pandemic. JAMA Netw Open. 2021 Oct 1;4(10):e2131012. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2021.31012. PMID: 34694388; PMCID: PMC8546497.
• Mattiuzzi C, Sanchis-Gomar F, Lippi G. Benzodiazepines consumption may have increased during the COVID-19 pandemic. J Affect Disord. 2022 Oct 1;314:124-125. doi: 10.1016/j.jad.2022.07.017. Epub 2022 Jul 13. PMID: 35839941; PMCID: PMC9276539.
