Η διαρκής αποσταθεροποίηση στη Λιβύη επιστρέφει δυναμικά στο επίκεντρο της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Αφορμή αποτελεί η αιφνιδιαστική στροφή του ισχυρού άνδρα της Ανατολικής Λιβύης, στρατηγού Χαλίφα Χαφτάρ, που εμφανίζεται πλέον υποστηρικτικός στο παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο καθορισμού θαλάσσιων ζωνών, που υπεγράφη το 2019 και επικαιροποιήθηκε το 2022 και παραμένει ο θεμέλιος λίθος της τουρκικής στρατηγικής για την αμφισβήτηση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ.
Σύμφωνα με την ανάλυση του Middle East Institute (Ιανουάριος 2024), το μνημόνιο αυτό:
– Αγνοεί το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), παρακάμπτοντας το θεμελιώδες δικαίωμα των νησιών να έχουν πλήρη επήρεια θαλάσσιων ζωνών.
– Αγνοεί την Αίγυπτο, η οποία έχει ήδη οριοθετήσει ΑΟΖ με την Ελλάδα (2020) και διατηρεί σοβαρά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο.
– Καταγγέλθηκε από ΕΕ, ΗΠΑ, Γαλλία και Ισραήλ ως συμφωνία που υπονομεύει τη σταθερότητα στην περιοχή.
Σύμφωνα με τον Atlantic Council, η Τουρκία εργαλειοποιεί το μνημόνιο για να θεμελιώσει παρουσία ενεργειακής και ναυτικής ισχύος νοτίως της Κρήτης, προκειμένου να μπλοκάρει πρότζεκτ όπως τον EastMed.
Αίσθηση προκαλεί και η απροσδόκητη στάση του Χαφτάρ, ο οποίος στο παρελθόν είχε ταχθεί ευθέως κατά των τουρκικών θέσεων. Όμως, όπως αναφέρει ο ιστότοπος Al-Monitor (Μάιος 2025), πλέον επιδιώκει «συνεκμετάλλευση» κοιτασμάτων με τουρκικές εταιρείες, υπό τον φόβο απομόνωσης και με στόχο ανταλλάγματα σε στρατιωτικό εξοπλισμό και επενδύσεις. Σημαντικό ρόλο σε αυτή τη μεταστροφή φέρεται να έχει η Ιταλία, που, σύμφωνα με ρεπορτάζ της «La Repubblica» (Απρίλιος 2025), επιδιώκει τριμερή συνέργεια με την Τουρκία και λιβυκούς φορείς, για σταθερότητα που θα της εξασφαλίσει ενεργειακές ροές και θα περιορίσει τη μεταναστευτική πίεση.
Η Ρώμη έχει αναβαθμίσει τη συνεργασία με την Άγκυρα στον ενεργειακό τομέα, ενώ εμφανίζεται ανεκτική στις τουρκικές στρατιωτικές βάσεις σε Μισράτα και Αλ-Ουατίγια. Όπως αναφέρει το European Council on Foreign Relations, αυτή η προσέγγιση δημιουργεί δυσμενή τετελεσμένα για Ελλάδα και Αίγυπτο.
Από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ, σύμφωνα με ανάλυση του Carnegie Middle East Center (Φεβρουάριος 2025), εμφανίζονται να θεωρούν την Τουρκία «αναγκαίο εταίρο σταθεροποίησης» λόγω:
– Του ρόλου της στο ΝΑΤΟ.
– Της παρουσίας της στη Λιβύη ως αντίβαρο στη ρωσική επιρροή.
– Της ικανότητας ελέγχου μεταναστευτικών ροών και ισλαμιστικών δικτύων.
Η «Washington Post» σε πρόσφατο άρθρο της (Μάρτιος 2025) σημειώνει ότι η Ουάσιγκτον «αν και δεν αναγνωρίζει το τουρκολιβυκό μνημόνιο, προκρίνει μια διαμεσολαβητική στάση που ουσιαστικά αφήνει χώρο στις τουρκικές αξιώσεις».
Στο ίδιο πλαίσιο αυξανόμενων πιέσεων, η Ελλάδα κινείται αποφασιστικά για την προστασία της εθνικής ασφάλειας και την ανάσχεση των παράνομων μεταναστευτικών ροών που εκκινούν κυρίως από την Ανατολική Λιβύη. Για αυτόν τον σκοπό, η Αθήνα έστειλε δύο φρεγάτες στα όρια των χωρικών υδάτων της Λιβύης, οι οποίες θα επιτηρούν τόσο για πιθανές κινήσεις δουλεμπορικών όσο και για παράνομη δραστηριότητα που μπορεί να σχετίζεται με το τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Ήδη στην περιοχή επιχειρεί μία ακόμη ελληνική φρεγάτα, που συμμετέχει στην ευρωπαϊκή επιχείρηση «Ειρήνη», με αποστολή τον έλεγχο του εμπάργκο όπλων αλλά και τη συνεχή παρακολούθηση μεταναστευτικών ροών προς το Αιγαίο και την Κρήτη.
Η Ελλάδα καλείται να αναζητήσει συμμαχίες και πρωτοβουλίες για να ακυρώσει τη δυναμική αυτή. Το βασικό πλαίσιο κινήσεων μπορεί να περιλαμβάνει:
– Την περαιτέρω εμβάθυνση της στρατηγικής συνεργασίας με Αίγυπτο, Ισραήλ και Κύπρο.
– Τη διπλωματική πίεση στην ΕΕ, εκτός από την καταδίκη, να επιβάλει και μέτρα που θα αποθαρρύνουν την ενεργοποίηση του μνημονίου.
– Την ενεργειακή διασύνδεση με Ισραήλ και Ιταλία, ώστε να καταστεί εμφανές πως η Αθήνα αποτελεί τον αξιόπιστο ενεργειακό διάδρομο.
– Τη συνέχιση της στρατιωτικής παρουσίας στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο.
Συνολικά, το τουρκολιβυκό μνημόνιο παραμένει μια παράνομη συμφωνία, που παραβιάζει κατάφωρα το Διεθνές Δίκαιο, ενώ η στροφή Χαφτάρ και η διπλωματική απουσία κοινής γραμμής των Ευρωπαίων δίνουν στην Άγκυρα το περιθώριο να παγιώσει παρουσία και επιρροή.
Η Ελλάδα οφείλει να κινηθεί άμεσα και συντονισμένα, διπλωματικά και επιχειρησιακά, για να μην παγιωθεί ένα τετελεσμένο που ακυρώνει στρατηγικά συμφέροντα δεκαετιών
