Σε μια εποχή όπου η πληροφορία τρέχει πιο γρήγορα κι από τον… Γιουσέιν Μπολτ, η καχυποψία εξακολουθεί να βρίσκει χώρο να ευδοκιμήσει. Η νέα μεγάλη πανελλαδική έρευνα της aboutpeople, που διεξήχθη 13-17 Νοεμβρίου 2025 σε 1.536 άτομα, αποτυπώνει με εντυπωσιακή καθαρότητα αυτό το μείγμα δυσπιστίας, φόβου και –περιστασιακά– χιούμορ που χαρακτηρίζει ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας.
Σε μια χώρα που βίωσε μνημόνια, πανδημίες, fake news και πολιτικές τρικυμίες, είναι απολύτως λογικό οι άνθρωποι να αναρωτιούνται ποιος κινεί τα νήματα. Το θέμα είναι πόσο… μακριά φτάνει αυτή η αναζήτηση.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά ευρήματα αφορά την πεποίθηση ότι «τα εμβόλια αλλάζουν το DNA ή περιέχουν μικροτσίπ». Σε αυτό, το 13% απάντησε θετικά. Ενα ποσοστό που θυμίζει ότι, παρά την τεράστια εθνική προσπάθεια ενημέρωσης την περίοδο της πανδημίας, οι θεωρίες που κυκλοφόρησαν τότε συνεχίζουν να κυκλοφορούν – όχι πάντα στο διαδίκτυο, αλλά συχνά στα καφενεία και στα chats των οικογενειακών groups.
Ακόμη πιο ευαίσθητο είναι το θέμα των παιδικών εμβολίων: το 16,3% θεωρεί πιθανό να προκαλούν αυτισμό, μια θεωρία που έχει καταρριφθεί παγκοσμίως εδώ και χρόνια, αλλά εξακολουθεί να επιμένει σαν κακό σίκουελ. Η πλειοψηφία πάντως, 68,8%, απορρίπτει αυτή την άποψη.
«Μας ψεκάζουν;»
Η πιο… θρυλική ελληνική θεωρία συνωμοσίας, αυτή των «ψεκασμών», εξακολουθεί να βρίσκει υπερασπιστές: 18,9% απαντά «ναι». Το νούμερο δεν είναι τεράστιο, αλλά όσο κι αν το ακούς με χιούμορ, δείχνει τη βαθιά ανάγκη κάποιων πολιτών να εξηγήσουν σύνθετα φαινόμενα (οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά) με έναν απλό, αλλά λανθασμένο τρόπο. Το 72,1% πάντως βάζει τελεία στη συζήτηση.
Μια από τις πιο σύγχρονες θεωρίες συνωμοσίας αφορά τον Προσωπικό Αριθμό: το 26,1% θεωρεί ότι αποτελεί μέσο ελέγχου και επιτήρησης. Σε μια χώρα που έχει βιώσει «φακέλους», κρατικές δομές που δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη και παρακολουθήσεις που έγιναν πρωτοσέλιδα, η καχυποψία μοιάζει φυσικό επακόλουθο. Αλλά η ψηφιοποίηση του κράτους, που εξελίσσεται ραγδαία τα τελευταία χρόνια, φαίνεται ότι χρειάζεται ακόμη δουλειά για να εμπνεύσει πραγματική εμπιστοσύνη.
Η κλιματική αλλαγή έχει γίνει σχεδόν καθημερινότητα: πυρκαγιές, πλημμύρες, θερμοκρασίες ρεκόρ. Παρ’ όλα αυτά, το 14,1% θεωρεί ότι η κλιματική κρίση «είναι ψέμα». Το ποσοστό δεν είναι μεγάλο, όμως αποτυπώνει μια τάση: όσο πιο πολύ αλλάζει ο κόσμος, τόσο πιο δύσκολο γίνεται για κάποιους να το αποδεχτούν.
Η συντριπτική πλειοψηφία, το 79,2%, αναγνωρίζει την πραγματικότητα – και αυτό, ευτυχώς, δείχνει ότι η κοινωνία παραμένει κοντά στη γνώση και την επιστήμη.
Η θεωρία ότι το 5G «ελέγχει το μυαλό» συγκεντρώνει μόλις 7,3%. Είναι μια μικρή νίκη της λογικής απέναντι σε μια αφήγηση που έκανε διεθνή καριέρα την εποχή της πανδημίας. Το 81,4% την απορρίπτει χωρίς δεύτερη σκέψη. Ορθώς.
Ιδιαίτερη αξία έχει το 30,2% που πιστεύει ότι υπάρχει «μυστικό σχέδιο αντικατάστασης πληθυσμών μέσω της μετανάστευσης». Πρόκειται για μια θεωρία που διεθνώς έχει τροφοδοτήσει ακραία ρητορική και πολιτική βία. Αν και η πλειονότητα των Ελλήνων (57,1%) την απορρίπτει, το ποσοστό όσων την ασπάζονται δεν περνά απαρατήρητο.
Το 35,2% πιστεύει ότι έχει βρεθεί φάρμακο κατά του καρκίνου και «κάποιοι το κρύβουν». Εδώ δεν πρόκειται για θεωρία που προκαλεί γέλιο· πρόκειται για δείγμα απόγνωσης. Όταν μια ασθένεια χτυπά κάθε ελληνική οικογένεια, οι άνθρωποι αναζητούν ελπίδα – ακόμη και σε σενάρια που δεν επιβεβαιώνονται από κανέναν επιστημονικό φορέα.
Α, μόλις το 1,1% πιστεύει ότι η Γη είναι επίπεδη. Σε αυτό το μέτωπο, η Ελλάδα παραμένει σταθερά… σφαιρική.
Εύκολες «αλήθειες»
Η έρευνα σκιαγραφεί μια χώρα όπου η πλειονότητα εμπιστεύεται την επιστήμη και τη λογική, αλλά υπάρχει ένα σταθερό –και όχι αμελητέο– ποσοστό πολιτών που αναζητά απαντήσεις έξω από το θεσμικό πλαίσιο. Κάποιες φορές επειδή φοβάται. Άλλες φορές επειδή έχει πληγωθεί από το κράτος. Και κάποιες άλλες φορές επειδή το διαδίκτυο προσφέρει εύκολες «αλήθειες» σε δύσκολες πραγματικότητες.
Σε κάθε περίπτωση, το στοίχημα για την πολιτεία –και ειδικά για μια κυβέρνηση που προωθεί τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την επιστημονική τεκμηρίωση– είναι σαφές: περισσότερη ενημέρωση, περισσότερη διαφάνεια, περισσότερη εμπιστοσύνη.
Η κοινωνία δεν φοβάται την αλήθεια. Φοβάται το κενό. Και όταν αφήνεις κενά, τα γεμίζουν πάντα οι θεωρίες συνωμοσίας.
