Η πολιτική διαδρομή του Αλέξη Τσίπρα υπήρξε από τις πιο πολυσυζητημένες της μεταπολίτευσης. Από την ταχεία άνοδο στην εξουσία μέχρι τη φθορά που ακολούθησε, ο πρώην πρωθυπουργός συνεχίζει να προκαλεί έντονες αντιδράσεις κυρίως στον χώρο της Αριστεράς.
Σήμερα, μακριά από την όποια εξουσία επιχειρεί να ξαναγράψει την προσωπική του αφήγηση μέσα από βιβλία και να την προωθήσει με ομιλίες και περιοδείες. Στον πηγαιμό του, ωστόσο, δεν φαίνεται να ακολουθεί την Ιθάκη της αυτογνωσίας και της ειλικρίνειας, αλλά έναν δρόμο λαϊκισμού, υπεκφυγών και –κατά πολλούς παρατηρητές– πολιτικής κοροϊδίας.
Η επίσκεψή του στην Πάτρα, με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του, εντάσσεται ακριβώς σε αυτή τη στρατηγική. Πρόκειται για μια ακόμη «παράσταση», όπως την αντιλαμβάνονται οι επικριτές του, όπου το αφήγημα επιλέγεται προσεκτικά ώστε να αποφεύγεται η ευθύνη για όσα συνέβησαν στο παρελθόν. Αντί για απολογισμό, αυτοκριτική και καθαρές απαντήσεις, κυριαρχεί η επιλεκτική μνήμη και η μετατόπιση των ευθυνών αλλού. Ο πρώην πρωθυπουργός θέλει μάλιστα, σύμφωνα με κάποιους συνεργάτες του, να στείλει ένα μήνυμα ότι την ώρα που θα ψηφίζεται ο προϋπολογισμός, αυτός θα είναι στην κοινωνία και θα συνομιλεί με τους πολίτες.
Ο Αλέξης Τσίπρας υπήρξε το κατεξοχήν πολιτικό πρόσωπο που την περίοδο των μνημονίων επένδυσε στον θυμό και στην αγανάκτηση της κοινωνίας. Με λόγο απλό, συνθηματικό και πολλές φορές διχαστικό, κατάφερε να εκφράσει ένα μεγάλο κομμάτι των πολιτών που ένιωθαν προδομένοι από το παλιό πολιτικό σύστημα. Όμως, η μετάβαση από την αντιπολίτευση στη διακυβέρνηση αποκάλυψε το χάσμα ανάμεσα στις υποσχέσεις και την πραγματικότητα. Το «σκίσιμο των μνημονίων», οι εύκολες λύσεις και τα μεγάλα λόγια έδωσαν τη θέση τους σε δύσκολες αποφάσεις, κωλοτούμπες και ένα τρίτο σκληρό μνημόνιο.
Επικοινωνιακό τέχνασμα
Το κρίσιμο ερώτημα, που επανέρχεται σήμερα με αφορμή το βιβλίο και τις δημόσιες εμφανίσεις του, είναι αν ο ίδιος αναγνωρίζει τα λάθη εκείνης της περιόδου. Όμως, αντί για ξεκάθαρες απαντήσεις, παρατηρείται μια προσπάθεια ωραιοποίησης των γεγονότων. Οι τότε επιλογές παρουσιάζονται ως μονόδρομος, τα αδιέξοδα ως αναπόφευκτα και οι συνέπειες ως αποτέλεσμα πιέσεων τρίτων. Με αυτόν τον τρόπο, όμως, η πολιτική ευθύνη διαχέεται και τελικά εξαφανίζεται.
Η άρνηση να προχωρήσει σε ουσιαστική αυτοκριτική δεν είναι απλώς προσωπικό ζήτημα· είναι βαθιά πολιτικό. Διότι κάποιος που φιλοδοξεί να επανέλθει στο προσκήνιο, οφείλει πρώτα να κοιτάξει κατάματα το παρελθόν του. Να αναγνωρίσει τις αυταπάτες που καλλιέργησε, τις ψεύτικες ελπίδες που μοίρασε και το κόστος που πλήρωσε η χώρα. Χωρίς αυτή τη διαδικασία, κάθε νέα αφήγηση μοιάζει περισσότερο με επικοινωνιακό τέχνασμα παρά με ειλικρινή κατάθεση εμπειρίας.
Η επιλογή της Πάτρας για την πρώτη εκτός Αθήνας παρουσίαση, δεν είναι τυχαία. Πρόκειται για μια πόλη με έντονη κοινωνική και πολιτική φόρτιση, έναν χώρο όπου ο λαϊκιστικός λόγος βρίσκει συχνά πρόσφορο έδαφος. Εκεί, ο πρώην πρωθυπουργός θα επιχειρήσει να ξαναχτίσει δεσμούς με ένα ακροατήριο που κάποτε τον στήριξε θερμά. Το ερώτημα είναι αν αυτό το ακροατήριο ζητά σήμερα αλήθειες ή απλώς μια γνώριμη ρητορική που ανακουφίζει χωρίς να εξηγεί.
Το βιβλίο του παρουσιάζεται ως προσωπική μαρτυρία, ως προσπάθεια αποτύπωσης μιας κρίσιμης περιόδου. Όμως, όταν η αφήγηση αποφεύγει τα δύσκολα σημεία και υποβαθμίζει τις αντιφάσεις, τότε λειτουργεί περισσότερο ως εργαλείο αυτοδικαίωσης μόνο για τον συγγραφέα και για κάποιους γύρω του. Η ιστορία, ωστόσο, δεν γράφεται μόνο από τους πρωταγωνιστές της. Γράφεται και από τις συνέπειες των πράξεών τους στην κοινωνία, στην οικονομία, στη διεθνή θέση της χώρας.
Ο λαϊκισμός ως πολιτική πρακτική βασίζεται στην απλοποίηση και στη συναισθηματική φόρτιση. Προσφέρει εύκολους ενόχους και απλές εξηγήσεις για σύνθετα προβλήματα. Ο Αλέξης Τσίπρας υπήρξε δεινός χρήστης αυτής της γλώσσας και αυτής της πρακτικής. Το πρόβλημα είναι ότι, μετά από τόσα χρόνια και τόσες εμπειρίες, η επιμονή στην ίδια τακτική μοιάζει περισσότερο με κοροϊδία παρά με πολιτική στρατηγική.
Ανακυκλωμένες αφηγήσεις
Οι πολιτικοί παρατηρητές συνεχίζουν να πιστεύουν ότι η χώρα έχει ανάγκη από πολιτικούς που να μιλούν καθαρά, ακόμη κι αν η αλήθεια είναι δύσκολη. Από ηγέτες που να παραδέχονται τα λάθη τους και να μαθαίνουν από αυτά. Όχι από ανακυκλωμένες αφηγήσεις και επιλεγμένες μνήμες. Αν ο «πηγαιμός» του Αλέξη Τσίπρα συνεχίσει να αποφεύγει αυτή την Ιθάκη της ευθύνης, τότε κάθε νέα εμφάνιση, κάθε βιβλίο και κάθε ομιλία θα μοιάζει με μια ακόμη στάση σε έναν δρόμο που οδηγεί πίσω στο παρελθόν, όχι μπροστά στο μέλλον.
Τελικά, το ζήτημα δεν είναι αν ο Αλέξης Τσίπρας δικαιούται να μιλά για την πολιτική του διαδρομή. Φυσικά και δικαιούται. Το ερώτημα είναι πώς το κάνει και με πόση ειλικρίνεια. Διότι χωρίς αλήθεια και αυτογνωσία, εν τέλει ο πηγαιμός δεν οδηγεί ποτέ στην Ιθάκη, αλλά εγκλωβίζεται σε έναν φαύλο κύκλο λαϊκισμού και απογοήτευσης που η ελληνική κοινωνία έχει πληρώσει ακριβά μέχρι σήμερα. Αν και ιστορία επαναλαμβάνεται, στη συγκεκριμένη περίπτωση οι «πληγές» δεν έχουν κλείσει ακόμα.
